daag٠boew~ lk~ m dagbouw: in vreuger jaore woort op ’t Aeresheike de mergel gewónne in daagboew
d \ v letterteken voor de doffe, stemhebbende plofmedeklinker d (t.o.v. t) in: dat gedoons deit ‘m d’n doad aan
daad \ m [M/J] (mv:dade) daad, handeling; [O: daod]
daadkrach \\ v (g.mv) daadkracht, energie
daadwerkelek \ ~∂ bn.bw daadwerkelijk, feitelijk, metterdaad, syn. feitelek
daag ~ -1 m (daag \ -daegske) dag, tijdperk van vierentwintig uur, etmaal: ’t weurt wir ‘ne sjoanen daag –2 tsw begroeting als verkorting van ‘goejendaag/gowendaag’ –3 daglicht: d’n daag kump in de loch
daag٠boew ~ lk~ m dagbouw: in vreuger jaore woort op ’t Aeresheike de mergel gewónne in daagboew; ...book \ o dagboek; ...deef \ m dagdief; ...deens \ m dagdienst; ...geld ~ o daggeld -1 dagloon -2 dagopbrengst; ...leech \ o daglicht; ...loan \ o dagloon; ...luènder \ m (mv. daagluèndersj) dagloner, arbeider die per dag betaald wordt, losarbeider, syn. daaggelder
daag٠sjiech \ kk\ v dagdienst in de mijn; daag۰sjotel ~ ~ v dagschotel, plat du jour; ...sjtempel \ m dagstempel; ...sjtieger lk\ m afdelingsopzichter in de mijn; ...toch \ m dagtocht, busreis van één dag, d’n daagtoch nao Monschau waor ummer good bezat
daak ~ o (daker-deekske*) dak (bedekking) van gebouw of vervoermiddel
daak٠dèkker ~ \ m (mv. daakdèkkersj) dakdekker; ...dröp \ -1 v overlaatbuis in dakgoot –2 m plaats waar ’n rij druppels vanaf ’n dak (zonder goot) zichtbaar op de grond komen; [O: vijf handpalmen breed uit de perceelsgrens]; ...haas \ m (scherts.) –1 kat –2 verwaande of lelijke vrouw; ...haok \ m dakhaak, haak aan de bovenzijde van ‘n ladder om deze aan het dak te kunnen vasthaken; ...kepel ~\ v dakkapel; ...laer ~\ o stofn. dakleer syn: papendèk; ...lat \ v lat, lopend van nok naar dakgoot, waarop de panlatten horizontaal worden bevestigd syn: tengel; ...lies lk~ v daklijst; ...pan \ v dakpan; ...rin \ [O] v dakgoot syn:ka(a)njel; ...sjtool \ m -1 dakstoel, getimmerte waarop het dak rust, onderste deel v.h. kapgebint –2 gestoelte voor de schilder dat aan het dak hangt; ...vinster ~ v dakraam
daalder \m [O] (mv.daaldersj) daalder
daartièn ~\ hfdtelw dertien
daartig ~ hfdtelw. dertig
daartigste ~ rangtelw. dertigste
dabbe \ zw.ww -1(wk) met de handen krabben: ape ziette ziech dèks te dabbe –2 wroeten, schrapen, peuteren syn: vreutele: woarum ziets doe noe in d’n drek te dabbe?
dae \ die –1 aanw.vnw m: dae man trèk mèt e bein –2 betr.vnw: de man, dae mèt e bein trèk –3 bep.aank.vnw: mienen ouwe fiets en dae, wat iech noe gegolle höb
daegene \\ bep.aank.vnw. (ev) diegene [O: daegeen]
daeke ~ →deke
daem ~ →deem
daersje ~ →deersje
dageleks \ [J] bn.bw dagelijks [O/M: aldaag]
dal ~ o (dale-dèl) dal: ze zèğğe dat ’t Geuldal ’t sjoanste dal van Nederland ies
dalek \ bn.bw dadelijk –1 zodadelijk, zo meteen syn: acht’rein, (Th.D:rechtoe), drek, geliek, metein, sebiet, sjtaondevoots: wach effe, iech kóm dalek –2 direct, aansluitend [O] nao dat werkske ies ‘r dalek gekómme
dam \ v (damme-demke) –1 vrouw in kaartspel: hae houw de dam bloat –2 waterkering; de kinger houwe in de Geul ’n dam gemaak -3 dubbele schijf in damspel –4 [O] stelt onder karboom
damas \\ m stofn. (g.mv) damast, tafellinnen, glanzend weefsel (chaquart) waarin figuren geweven zijn
dames٠krenske \ ~ o.vkw dameskransje, syn. theekrenske; ...twalèt \\ o damestoilet, damesjapon, het geheel van opmaak door dames; ...zaal \ m dameszadel, rijzadel of fietszadel voor vrouwen; ...zietting kk\ v uitsluitend voor dames toegankelijke carnavalszitting
damp ~ m (mv.dampe) damp, nevel, wasem, mist
dampe ~ zw.ww dampen –1 damp afgeven –2 (scherts.) roken, syn. pave, zjwame: dae zoot wir aardig te dampe –3 machinaal dorsen –4 geneeskrachtige dampen insnuiven
dampetig ~ bn dampig, nevelig
damp٠kas ~ \ v door stoom aangedreven dorsmachine syn: dampmesjien; ...ketel ~* m stoomketel syn. sjtoumketel; ...krink ~ m dampkring
dam٠sjief \ lk\ v damschijf, syn. damsjtein; ...sjlaag ~ m damslag in damspel; ...sjpel ~ o damspel; ...sjtein ~ m damsteen, syn.damsjief
dan ~ bw dan -1(v. tijd) noe en dan -2 in dat geval: dan kins te ’t bèste euver Luuk vare –3 daarna: ièrsj ete en dan boete sjpele
dank ~ m (g.mv) dank, erkentelijkheid: zie waor häöm geinen dank versjöldig
dankbetuging ~\lk\ v dankbetuiging
danke ~ I zw.ww –1 bedanken (in woord en geschrift), dank uiten –2 verschuldigd zijn: hae houw väöl aan häör te danke II tsw bedankt, dank je wel, merci (ook ironisch)
dankesweerd ~ ~* [O] bn.bw dankwaardig
dankzèğğing ~\\ v dankzegging
dans ~ m (dens-denske) dans: hae sjleit geinen dans euver
dansäör [O/M] danseur t.o.v. danseuse, beroepsdanser
danse ~ zw.ww dansen
dans۰kleid ~ ~ o dansjurk; ...lès \ v dansles; ...mamzèlke \\ o.vkw dansmeisje b.g.v. carnaval, syn:dansmarieke; ...meister ~ m dansleraar; ...meziek \ lk~ m dansmuziek; ...palies \lk~ o danspaleis; ...sjoal \ v dansschool; ...sjoon \ m dansschoen
dao –1 bw v. plaats: daar, ginds, op die plaats: dao kóm iech noats -2 vnw.bw daar: dao weit iech nieks van –3 bw in onbep.bet. er: dao waor ins ‘ne keuning; dao weurt geklop.
dao-aan \ ~ bw daaraan
dao-achter \\ bw daarachter
daobie \ lk~ bw daarbij
daod [O] →daad
daodoor \ ~ bw daardoor
dao-en-tege \\ ~* bw daarentegen
däögeneet ~\\ m (mv:däögenete) deugniet, rakker, syn: duvelsbender, baallenger, bağğejónk, baliekluiver, batjakker, gleujeling, kwoajóng, óndeugender, raekel, rotzak, saro, sjelm, sjinaos, sjnaak, sjoebbejak, sjtrabender, sjtrapatsemeker, verrèkkeling, zouwaos,
daoheen \\ [M/J] bw daarheen [O: daohaer]
daokómme \\\ onr.st.ww (→kómme) rondkomen, geld toereikend hebben voor levensonderhoud, syn. róndkómme.
daol \ m (daole-däölke) dole, kauw, torenkraai (D: Dohle): d’n Däölkesberg lieğ bovelangs de noordflank van ’t Geuldal ter huègde van Oud-Vallekeberg
daolangs \\ bw daarlangs
daole [O] zw.ww dolen, dwalen
daomèt \\ bw –1 daarmee –2 daarom: daomèt höb iech dat gedoon! syn. daorum, daoveur
daon ~ [O] →doon ~
daonao \\ bw daarna
däönehèğ →deunehèğ
daonekroan →donekroan
dao-oet \ lk~ bw daaruit
däöre ~ →deure
daoroets \ lk~ [O] bw in die richting: daoroets gaot g’r nao Wienensrao
daorum \\ bw daarom, syn: daomèt, daoveur
daovan \~ bw daarvan
daovandan \\\ bw daarvandaan, dientengevolge
daoveur \~ bw -1 daarvoor -2 daarom syn: daorum, daomèt
dartel \ bn.bw dartel, speels, syn: bretsig, sjpeels
das \ m (dasse-deske) das (marterachtig zoogdier
dashónd \~ m dashond (kleine hond m. lang lijf en korte, buitenwaarts gekromde poten, gebruikt op de dassenjacht)
dasse٠-aerd \\ \ v pijp van dassenburcht; ...burch ~∂ m dassenburcht, gangenstelsel van de das; ...haor \ v dassenhaar ...tang \ v dassentang, om dassen mee vast te pakken; ...vèt \ o stofn. dassenvet, medic.smeersel
dat \ dat I aanw.vnw:: dat kind ies braaf II bep.aank.vnw : mien book en dat van de sjoal III betr.vnw:: ’t duèske dat dao sjteit
datem \\ m (mv.datems) datum
datgeen \\ bep.aank.vnw datgene: datgeen, wat iech nuèdig höb
dauw۰dröppel ~ \ v dauwdruppel; ...wörm ~∂ m dauwworm, eczeem, hoofd- en gezichtsuitslag bij jonge kinderen
daverwaad ~\ [O/M](Th.D) o trilsnede, trilspanning; ’n te dun uitgesmeed mes, zeis of werktuig gaat trillen (v. daveren)
dazelaer ~\ m persoon die dazelt (vgl. bazelaer)
dazele ~ zw.ww -1 onvast rondlopen –2 duizelen: ’t dazelt miech, ’t löp miech doorein –3 (vgl. bazele) dazen, zwammen, ijlen
de I bep.lidw. mann./vrouw. de II vz per; dat kos oes drie euro de man
debie \ lk~ bw erbij
debinne \\ bw erbinnen, erin; syn: drin
debinnenin \\\~bw erbinnenin
deboete \ lk~ bw erbuiten
debove \~ [M/J] bw erboven;[O:debaove]
debovelangs \~ \ bw erbovenlangs
debovenin \~ ~ bw erbovenin
debovenoet \~ lk~ bw erbovenuit
debovenop \~ \ bw erbovenop
deddele [O] zw.ww knoeien syn: knoddele
dedoor \~ bw erdoor
dedoorhaer [O] →dedoorheen
dedoorheen \\ \ bw erdoorheen
deef \ m (deve-deefke) -1dief –2 valse scheut die uit plantenoksel wordt verwijderd
deem ~* m (deme*-deemke*) speen, tepel aan uier bij melkvee
deemeudig \\ bn.bw deemoedig, nederig syn: ónderdanig
deenblaad \~ [O/M] o dienblad; syn: teblèt
deender \ [O] m diender, politieman
deens \ m (deenste-deenske) dienst –1 nut, het dienen: die ouw deur haet good deens gedoon es tappeseertaofel -2 coördinatie, werkverdeling: hae haet dao jaorelank d’n deens maoge oetmake –3 kerkdienst: wie laat zin zóndeg de deenste? -4 militaire dienst: dae ies nog veur zien nummer in deens mótte goon . –5 wacht- of werkdienst: welken deens höbs doe daen daag?
deensbaar \\ bn dienstbaar
deensdeg ~\ m (mv.deensdege) dinsdag, 2e dag v.d. week
deensdes ~\ dinsdags, elke dinsdag I bw (’s/’sj ...): hae kump geweunlek ’s deensdes II bn: de deensdese wesjbeurt
deens۰jaor \ \ o dienstjaar; ...klöpper \ m dienstklopper; ...knech \ m dienstknecht; ...maad \ v dienstmeid, dienstmaagd; ...maedsje \ o (doorgaans jonge) dienstbode, huishoudelijke hulp; ...pliech kk\ v dienstplicht; ...reigeling ~\\ v dienstregeling; ...ruèster m/o dienstrooster
deenster \ v dienster, vrouwelijke bediende in lunchroom e.a.; ...tied lk~ m diensttijd
deenstig \\ bn dienstig, nuttig, syn: gedeenstig
deep \ bn.bw diep; ’t look van de mei-den ies deep genoeg; zie ziette deep in de sjöld; ‘nen depen teleur ies besjtump veur de sop
deepde \\ v (mv.deepdes) diepte; bie ’t grave van die sjleuf zoot iech al gauw op deepde
deep۰gank \ ~ m diepgang; ...gaond \ bn diepgaand, grondig; ...vrezer \ m diepvrieskist, diepvriezer; ...zinnig \\ bn.bw diepzinnig, diep denkend
I deer \ o (dere-deerke) dier -1 beest –2 gezellig mens, (ook: gezelligheidsdier)
II deer ~ (accentvorm) pers.vnw (ongeaccent.: d’r) u (beleefdheidsvorm 2e pers. ev/mv) syn: geer; höbt deer uuch de veut gevaeg? (→ook: geer)
deerbaar \\ bn.bw dierbaar
deersje ~* zw.ww dorsen
deersjer ~* m (mv.deersjersj) dorser
deersj۰mesjien ~* \lk\ o dorsmachine; ...vlegel ~* m dorsvlegel
dees \ aanw.vnw (v, mv en mv.vkw) deze: dees vrouw haet dees glazer umgesjtoate, meh dees teleurkes zin gans gebleve
deesreis \\ bw ditmaal syn. dietskièr
defek \\ -1 bn defect, beschadigd, syn. kepot, keduuk –2 o defect, panne, beschadiging, gebrek
deftig \ bn.bw deftig, voornaam, statig, waardig: dat waor miech dao e deftig gedoons
degelek ~*\\ bn.bw degelijk, duchtig, deugdelijk, stellig, waarlijk: dat ies waal degelek op die meneer gegange!
degene \\\ bep.aank.vnw degene: degene, die(mv.)/dae (ev) dat gedoon höbbe/haet..... (ook mv: diegene)
deh \ tsw daarzo!, ziezo!: deh, hie höbs ‘t
dehdan \\ tsw ziezo!: dehdan, dao zin v’r mèt vaerdig (ter afsluiting v.e.handeling)
dehdannoe \\~ tsw (uiting v. verrassing of verontwaardiging) nee maar!: dehdannoe, noe goon v’r ’t kriege, noe nog sjoan(d)er
deig ~m (g.mv) deeg, bakmengsel
deig٠bak ~ \ m deegbak, syn: molt; ...haok \ m deeghaak; ...kómp ~ m deegkom; ...kretser \\ m deegkrabber; ...rol \ v deegroller, deegrol; ...waar \ v verz.n. deegwaren
deil ~ o deel -1 (deiler-deilke) onderdeel, syn: besjtanddeil, fraksie, ónderdeil, paart –2 verz.n. stel, verzameling, aantal, hoeveelheid; hae houw nog e (gans) deil panne euver
deile ~ zw.ww –1 delen; in delen splitsen, verdelen, syn: sjtökkere –2 rekenkundig delen: neuge kins te deile door drie -3 erfenis verdelen; nao ’t sjterve van de moder mótte de kinger goon deile –4 instemmen met: iech deil dien meining –5 uitdelen bij kaartspel: wae mót deile? iech höb zjuus gedeild!
deilechtig ~\ bn deelachtig
deil٠gerechtig ~\ bn deelgerechtigd; ...name \ v deelname, het meedoen aan: bie genoeg deilname geit ’t reiske door; ...nummer ~ m deelnemer; ...numming ~ v het deelnemen aan, medeleven, medelijden: zie haet häör deilnumming betuug bie dat sjterfgeval
deils \ bw deels, gedeeltelijk; syn: veur ‘n deil, gedeiltelek
deil٠sjtreep ~ ~ v deelstreep; ...teike ~ o deelteken (rekenk. en taalk.); ...tied lk~ m deeltijd: zie wèrk in deiltied
deisem ~ m stofn. desem, zuurdeeg, gistmiddel
dèk I o (dèkke-dèkske) –1 dek v. schip –2 betonvloer v. verdieping –3 toplaag van wegdek –4 beharing op de rug van ’n dier II bw vaak, syn. dèks
dekaor \\ o (mv.dekaorsj) decor
dèk٠bèd \ \ o dekbed (→plumo [O]); ...blaad ~ o dekblad van sigaar
deke ~* m (mv.dekes*) deken –1 hoofd v.d. orde van advocaten -2 r.k. hoofd v.e. dekenaat
dèk٠geld \ ~ o dekgeld, geld dat betaald wordt voor het dekken v.e. huisdier; ...hings \ m dekhengst –1 hengst die voor het dekken gebruikt wordt –2 (scherts.) sexueel uiterst aktieve man
dèkke \ I v (dèkkes-dèkkensje) deken, kleed ter bescherming tegen koude II zw.ww dekken; -1 toe- of afdekken: zie houw sjiek de taofel gedèk –2 bevruchten v.e. dier: daen hónd ies nog te jónk um te laote dèkke -3 onzichtbaar maken: die verf dèk neet good –4 in dekking gaan (bv. milit.manschappen) hout diech gedèk –5 bescherming bieden –6 stevig bewaken bij balspel –7 vrijwaren voor verlies
dèkker \ [O/M] m dekker, ambachtsman die daken dekt (vgl. fam.naam Deckers/Dekkers) (syn. →daakdèkker)
dèkkesjpang \ \ v dekenspeld
dèkking \ v (mv.dèkkinge) –1 bevruchting v.e. dier –2 bescherming: de boekser vernaolièstigde zien dèkking –3 onzichtbaarmaking van onderlaag –4 bescherming tegen inbreuk –5 financiële dekking: veur die oetgaaf mótte v’r nog dèkking zeen te vinge
dèk۰kleid \ ~ o dekkleed, syn:dèkzeil, basj [O/M]; ...laog \ v afdeklaag; ...lat \ v deklat, dwarsbalk van het doel bij bepaalde balspelen; ...mantel ~ m dekmantel, mom, voorwendsel, syn: móm, sjoane sjien
dèks \ bw –1 vaak, dikwijls: zie haet dèks las van koppien –2 [O/M] soms, misschien: kiek neet zoa nao miech, höb iech dèks get van diech aan? syn: sóms
dèksel \ I m (dèksele-dèkselke) deksel –1 afdekplaat –2 cimbaal, bekken (slaginstrument) II o deksel, afdekmateriaal of beschermende bovenlaag
dèksele \ zw.ww –1 het met een kalklaagje afdichten van het slakkenhuis door de wijngaardslak –2 afbluffen, de mond snoeren: dae moeljan woort ins good gedèkseld
dèksjtein \ ~ m deksteen, sluitsteen
del \ m (delle-delke) flots; ordinaire, lichtzinnige vrouw, wuft wijf, syn: floes, sjlet
dèl \ v (dèlle-dèlke) del, komvormige laagte in terrein, klein dal: in de Wiemersjdèl sjtoon nog väöl bromele
delangs \\ bw erlangs
delangs۰aaf \\ \ bw erlangsaf; ...door ~ bw erlangsdoor
dem \ pers.vnw (3e/4e nmv) van dae, geografische variant van: häöm: iech höb dem ins good de woarheid gezag; v’r höbbe dem al jaore neet miè gezeen; dem zienen oto löp op gaas
demèt \\ bw ermee: hie demèt !
demi \\ m (mv: demies) demi, dunne overjas voor voor- en najaar demi-saison; syn: gabberdien
dempetig ~ bn.bw dampachtig, bedompt, muf, benauwend, benauwd makend [J: bedómp]
dempig ~ bn dampig, kortademig, buiten adem zijnde, het benauwd hebbend, syn. kort (van aom)
den \ v (denne-denneke) den, naaldboom;
denao \\ bw –1 erna: hae waor al binne, zie kaom drek denao –2 ernaar: veur tot me get pak, mót me ièrsj denao kieke
dene \ zw.ww dienen –1 plaatsvinden van ambtelijk handelen: wieniè deent die zaak? –2 als misdienaar de H.Mis dienen: dat jungske haet de Hoagmès mótte dene –3 militaire dienstplicht vervullen: hae haet nog in Indië gedeend –4 dulden: dao ies ‘r neet van gedeend –5 dienst doen als, geschikt zijn: dat rèkske deent es taofel –6 behoren, moeten: dat deens doe te weite –7 passen, betamen: dat zou diech waal dene
deneve \~* bw ernaast
denne۰bosj \ \ m dennenbos; ...boum ~ m dennenboom; ...naold \ v dennennaald; ...siepperke kk\ o.vkw goudhaantje (kleinste Europese vogel)
depe \ o diepe, het diepe gedeelte van een zwembad; hae maog nog neet in ’t depe zjwumme
depèsj \\ [O] (Fr. dépêche) m depêche, ambtelijk bericht
depo \\ [O/M] (Fr. dépôt o/m depot, filiaal, opslagplaats
depo-houwer \\ ~ [O/M] m depothouder, filiaalhouder, dealer: hae ies depo-houwer gewaes van de broeweriej
dere۰besjerming \ \\∂ v dierenbescherming; ...mieshandeling kk\\ v dierenmishandeling
deren۰arts \ \ [M/J] m dierenarts; ...dokter [O] m geneesheer voor dieren; ...temmer m dierentemmer, syn: dressäör: bie Klant ies d’n derentemmer al dèkser aangevalle door ‘ne baer; ...tuin m dierentuin
dere۰riek \ lk~ o dierenrijk; ...vel ~ o dierenvel, dierenhuid; ...vrund ~ m dierenvriend
derm ~∂ m (derm \∂ -dermke \∂) darm: hae haet las van d’n diekken derm
des I bw des, zoveel (i.s.m. .... te); vertrèk mer get vreuger, des te ièrder bies te dao; des te beter; II [O] vgw indien, mits: iech wil dat werk doon, des iech hölp krieg
desember \\\ m december, 12e maand v.h. jaar; ben: wintermaond
desjbord \\ o dashboard
desjbordkeske \\\ o.vkw dashboardkastje
deske \ [O] o.vkw hals- of borstbekleding van dassenvel
desnoads \\ bw desnoods
desóndanks \\~ bw desondanks
dèssaer \\ o dessert: dat ieske mós te beware veur dèssaer
dessens \\ [O] bw daarenboven, tevens
destiejds \ kk\ bw destijds, ook:destieds ~ syn. indertied
detege \~* bw ertegen
detegen۰aan \ ~*\ \ bw ertegenaan; ...euver ~ bw ertegenover; ...in ~ bw ertegenin; ...op \ bw ertegenop
detösje \\ bw ertussen
detösjedoor \\\~ bw ertussendoor
detösjen۰in \\ ~ bw ertussenin; ...oet lk~ bw ertussenuit
deug \ m (mv.deugde) deugd
deugdelek \ bn.bw deugdelijk, syn. deugzaam degelek
deune٠hèğ ~* \ v doornhaag, doornheg → tuunhèğ; ...sjtroek lk~ m doornstruik
deur ~ v (deure-deurke) deur
deure ~* m (deures-deureke) (eier)dooier, eigeel
deur٠gesjpan ~ \~ o –1 deurkozijn -2 deuropening) hae sjtóng ummer in ’t deurgesjpan; ...klink ~ [M/J] v deurkruk; ...krök \ [O] v deurkruk, deurknop; ...sjtiel lk\ m deurpost, deurstijl
deursjtig ~ bn.bw dorstig
devan \~ bw ervan
devan۰aaf \\ \ bw eraf, ervanaf; ...dan \\ \ bw ervandaan; ...door ~ bw ervandoor; ...langs \ bw ervanlangs
deve٠bende \\ \ v dievenbende; ...sjloot ~* dievenslot; ...taal \ v dieventaal, Bargoens
deveur \ ~ bw ervoor
deveur۰door \~ ~ bw ervoorlangs syn: deveurlangs; ...langs \ bw ervoorlangs, syn: deveurdoor
devosie \~\ v devotie, vroomheid
devosie-lempke \~\ ~\ o.vkw devotielichtje
dezelfde \\∂ \ aanw.vnw dezelfde
dezónder \~\ bw erzonder: iech kin neet dezónder
dialek \\ \ o (mv.dialekte) dialect, streektaal
dialek٠dieksjenaer\\\ \\\ m dialectdictionaire; ...leedsje \\ o.vkw dialectliedje; ...mès \ v dialect-mis
dialekties \\\ bn.bw dialectisch
die kk\ –1 aanw.vnw v die: die vrouw kalt gaer –2 betr.vnw v die: de vrouw, die dao löp –3 bep.aank.vnw v/mv: dees vrouw en die wat dao kump; dees mansluuj en die wat nog mótte kómme
diech kk\ I wederkerend vnw. 2ep.ev. je: hejs doe diech mer besjete II pers. vnw. –1 meewerk.voorw.vorm: iech höb diech dat book geliènd; -2 lijdend voorw.vorm: hae haet diech op de mert gezeen.
diechkuns kk\ ~ v dichtkunst, poëzie
diechte kk\ zw.ww dichten, verzen maken
diechter kk\ m dichter, poëet
dieğğel kk\ m (dieğğele-dieğğelke) diggel, kootbeentje bij schaapachtige dieren
dieğğele kk\ [O] o oud kinder-werpspel met botjes
dieje kk\ [O] (ge)dijen →gedieje
I diek kk\ bn.bw (diekker-diekste) dik: daen diekke jóng bewaeg te wiènig; dat lieğ diek drop
II diek lk~ m (dieke-diekske) dijk: ’t water sjpeulde euver d’n diek
diekde kk\ v (mv.diekdes) dikte
diekdoneriej kk\ \\\ v dikdoenerij
diekke kk\ I zw.ww dikken, aandikken, overdikken (kaartterm); II m dikke, dik persoon, syn.diekzak
diekkop kk\ \ m dikkop –1 persoon met dik hoofd –2 (ook diekmeker) (scheldn.) gewichtig persoon, gezagsdrager
dieksjenaer kk\ \\ m (dieksjenaersj-dieksjenaerke) dictionaire, woordenboek, syn. woordebook
diektee kk\ \ o (diektees-diekteke) dictee
diektere kk\ \ zw.ww dicteren, voorschrijven
diekzak kk\ \ m dikzak, syn: diekke, wabbes, wammes
dien lk\ bez.vnw 2e p.ev. vrouw. (t.o.v.mann.: diene) jouw: iech zoog dien vrouw op diene foetelfiets vare
diesponiebel kk\ \ lk~ [O/M] (Fr.) bn disponibel, syn. besjiekbaar
diesselboum kk\ ~ m disselboom
diesseplien kk\ \ kk\ (Fr) v discipline, tucht
diestel kk\ [J:distel] v (diestele-diestelke) distel
diesteleerderiej kk\ \\\\ v (mv.diesteleerderieje) distilleerderij, alcoholstokerij
diestelere kk\ \\ zw.ww distilleren, destilleren
diestelvink kk\ ~ [O] v distelvink, syn. pötter
diet kk\ [O/M] [J: dit] aanw.vnw (o en alle vkw) dit; diet hoes ies groater es diet febriekske
dietske kk\ [O] o.vkw (mv.dietskes) klein, fijn kind, scheetje
dietskièr kk\ \ [O] bw ditmaal, (voor) deze keer; syn. deesreis
diffelee o defilé, parade over bepaalde afstand: de sjötterskeuning kreeg d’n ièrsjte pries bie ‘t diffelee
diffelere \\ \ zw.ww defileren, paraderen
diffesiel \\kk\ (Fr: difficile) bn difficiel, kieskeurig, tact vereisend, moeilijk te voldoen, syn: geveulig, veurziechtig; dat ies ‘n diffesiel femiele-kwestie
dikkerasie \\~ v (dikkerasies-dikkerasieke) decoratie
dikkerere \\\ zw.ww decoreren
dikklemasie \\~ v (mv.dikklemasies) declamatie syn: veurdrach
dikklemere \\\ zw.ww declameren, syn.opzèğğe, veurdrage
dikklerasie \\~ v (mv.dikklerasies) declaratie, syn. ónkoste-rekening
dikklerere \\\ zw.ww declareren
dillegasie ~ v (mv.dillegasies) delegatie
dillegere \\\ zw.ww delegeren
dimmeraasj \\\ v demarrage
dimmerere \\\ zw.ww demarreren
din \ [O/M] m (mv.dinne) dorsvloer, deel
dinamo \\\ m dynamo (dinamo’s)
dinee \\m (dinees-dineeke) diner
dinere zw.ww dineren
dinges(kèrke) \\(~∂\) m dinges, benaming voor ’n persoon, waarvan men de naam niet kan noemen
dink ~ o (dinger-dingske \) ding –1 voorwerp: dat dink höb iech al jaore in de kas sjtoon -2 onderwerp: iech zal diech ei dink vertèlle !
dinke ~ st.ww (dink-dach-gedach) denken
dinkelek ~ bn denkelijk, vermoedelijk: hae kump dinkelek mèt de lètste bös
dink۰tenk ~ ~ m denktank, groepje van deskundigen en geleerden dat ’n oplossing zoekt voor ‘n bepaald probleem; ...werk ~∂ o syn: hersjewerk
dippendaos \\\ m (mv.dippendaoze) dependance, bijbehorend gebouw: zie sjlepe in d’n dippendaos van hotel Vóncke
dippenere \\\ zw.ww deponeren, syn: neerlèğğe, inlevere
dippetasie \\~ v (mv.dippetasies) deputatie, afvaardiging
direksie \\ v (mv.direksies) directie
direkteur \\\ m (direkteursj-direkteurke) directeur
direktries \\kk\ (direktrieses-direktrieske)) directrice
dirizjent \\~ m dirigent
dirizjere \\\ zw.ww dirigeren, richting geven
dirreljäör \\\ m (mv.dirreljäörsj) derailleur, versnellingsapparaat op fiets, syn. versjnelling, verzèt
disko [J] m discotheek
diskrimenasie \\\~ v discriminatie
dispeniebel \\~ bn disponibel, beschikbaar
dispenzasie \\~ v dispensatie, syn: vriesjtèlling, óntheffing
dispetere \\\ zw.ww disputeren, kibbelen redetwisten, discussiëren; syn: vreigele
disterbusie \\kk\ v distributie, verdeling, uitdeling
disterbusie-kentoar \\kk\\ \\ [O/M] o distributiekantoor
distriek \kk\ [J:distrik] o (mv.distriekte) district
dittesjement \\\~ o detachement
dittesjere \\\ zw.ww detacheren
divan \\ [O/M] m (mv.divanne) divan, canapé, zitbank, rustbank zonder leuning, syn. zietbank kannepee
dizze \\ aanw.vnw deze (voor mann. znw) (t.o.v.vrouw: dees); dizze man ies kleinder es dees vrouw
dizzemieddeg \\kk\\ bw vanmiddag
dizzemörge \\~∂\\ bw vanmorgen
dizzenach \\\ (ook:disnach) bw vannacht -1 de afgelopen nacht-2 de komende nacht
dizzenant \\~ m dissonant, wanklank
dizzenaovend \\\ bw vanavond, hedenavond
dizzertäör \\\ m (mv.dizzertäörsj) deserteur
dizzertere zw.ww deserteren
dizzerziejds \\ kk\ bn.bw dezerzijds, van deze kant
doa \ I m (mv.doa) gestorvene, dode II –1 zw.ww [J:doaje] dooien, ophouden met vriezen –2 m dooi
doad I \ m dood, overlijden, de toestand van levenloosheid: nemes óntkump aan d’n doad; vreuger kaom me langs de deur um d’n doad van emes aan te zèğğe II bn dood: hae haet häör euver e doad punt heen geholpe
doad٠aanzèğğer \ ~\\ [O] m overlijdens-aanzegger; ...bae \ zw.ww –1 doodbidden, bidden ter begrafenis; ...blieve lk~ st.ww verongelukken, sterven t.g.v. ongeval; ...blowe \ zw.ww doodbloeden –1 sterven t.g.v. bloedverlies –2 fig. uitsterven, in de vergetelheid raken
doadegraever \ \ m doodgraver
doade۰marsj \ \ m dodenmars, treurmars bij begrafenis; ...printsje ~ o.vkw doodsprentje, bidprentje bij overlijden
doad٠goon \ ~* onr.st.ww (→goon) doodgaan, syn: hiemmele, insjlaope, krepere, de piep oetgoon, de vot toewpietsje, sterve, verrèkke; ...loupe ~ onr.st.ww (→loupe) doodlopen –1 erg lang of hard lopen –2 langzaam tot ’n eind komen –3 aan het einde afgesloten zijn (van ’n straat); ...make ~ zw.ww –1 doden, doodmaken –2 fig. ‘n toegespeelde bal stoppen en onder controle brengen; ...meug \ bn doodop, syn.kepotmeug, fetuuj, keduuk, poem
doads \ bn doods, niet levendig syn. sómber, oetgesjtorve
doads٠angs \ \ m doodsangst; ...bang \ bn doodsbang; ...bleik ~ bn doodsbleek syn. liekebleik; ...braet \~ [O] o plank, buiten huisdeur geplaatst ten teken van sterfgeval; ...breef \ m doodsbrief; ...humme ~ o doodshemd, doodskleed
doad٠sjlaag \~ m doodslag: moord en doadsjlaag; ...sjteek ~* m doodsteek; ...sjtil \ bn doodstil, syn.muuskesjtil; ...sjtraof \ v doodstraf
doads٠kies kk\ v lijkkist, dood(s)kist, syn. zerk; ...kleid ~ o doodskleed; ...kop \ m doodskop (afbeelding van) doodshoofd; ...krank ~ bn doodziek, syn.sjterveskrank; ...kruus lk~ o zwarte doek m. dodenkruis;...sjtried lk~ m doodsstrijd
doadsumpel \ ~ bn -1 doodeenvoudig
doadsviejand\ m doodsvijand
doad٠valder \ \ [O] m beul; ...valle \ onr.st.ww (→valle) doodvallen syn: kepotvalle; ...zjwiege lk~ st.ww doodzwijgen; ...zung \ v doodzonde
doas \ v (doaze-duèske) doos
dobbel \ (O/M) bn.bw –1 onoprecht, vals –2 [O] dubbel
döbbel \ [M/J] bn.bw dubbel, tweevoudig; [O: dobbel]
döbbeldèkker \ \ m dubbeldekker –1 bus of trein met twee verdiepingen –2 [O] vliegtuig met dubbel vleugelstel;
dobbele \ I zw.ww dobbelen met dobbelstenen II m (O) -1 tandem, tweepersoonsfiets –2 onoprecht iemand, iemand met twee gezichten
döbbele \ zw.ww dubbelen; tegenstander op ronde achterstand zetten syn. lappe
döbbelepunt \ ~ m het leesteken: dubbelepunt
döbbel٠genger \ \ m dubbelganger; ...glaas ~ o dubbelglas; ...kwartèt o dubbel kwartet van zangers (1e tenor, 2e tenor, 1e bas, 2e bas)
döbbelluipsgeweer \~\~ o dubbelloopsgeweer
döbbelsje \ [O/M] o.vkw dubbeltje, 10 centstuk
döbbelsjeszeuker \ \ m persoon die voorover gebogen loopt met het gezicht naar de grond döbbelsjpoor \ ~ o dubbelspoor
dobbelsjtein \ ~ m dobbelsteen
döbbelzinnig \ \ bn.bw dubbelzinnig
dochter \ v (dochtersj-döchterke) dochter
I doe kk\ [O] bw toen; wat haet dien moder doe gezag? [M/J]: toen
II doe lk~ pers.vnw (2ep. ev) jij: hejs doe diech mer besjete; noe doe en dan iech
doedele kk\ [O] zw.ww knuffelen syn.fiènsele
doedelendej kk\ ~ [O] m knuffelbeest, zacht aanvoelend voorwerp om te knuffelen
I doef kk\ bn.bw dof -1 mat, niet glanzend van kleur of licht (niet helder) -2 gedempt van klank
II doef lk\ v (doeve lk~ -duufke lk\) duif
doefes kk\ o duivenhok ‘duivenhuis’
doefkeul kk\ \ bn behoorlijk koel
doekke kk\ [M] wk.zw.ww z.wegmaken, -1 wegduiken, zich schuilhouden –2 bedaren: hae heel ziech gedoek; [O]: duukke
doelgeriech kk\ kk\ bn.bw doelgericht
doelsjtèlling kk\ \ v doelstelling
doem lk\ m (doeme lk~ -duumke lk\) duim –1 voorste, dikste vinger van de hand –2 deel van handschoen, waarin de duim gestoken wordt –3 oude lengtemaat (Valkenburgse duim 2,57 cm)
doembreid lk\ ~ m duimbreed; hae haet ‘m geinen doembreid in de weeg gelag
doemdinke kk\ ~ [J] st.ww doemdenken, pessimistisch toekomstbeeld koesteren
doeme lk\ zw.ww duimen –1 gunstige afloop toewensen: iech zal veur diech doeme –2 duimzuigen; syn: (doeme)loetsje
doeme٠diek lk~ kk\ bw duimdik; ...driè \ zw.ww duimendraaien, zich vervelen, duimelen; ...ling \ m duimeling, duimleer, duimverband; ...loetsje kk\ zw.ww duimzuigen; ...loetsjer kk\ m duimzuiger, kind dat (te) lang duimzuigt; ...look ~* o duimgat in kegelbal of in schilderspalet
doems lk\ m duims(maat): dat taofelblaad ies twiè doems diek
doem۰sjroef lk\ lk\ [O] v duimschroef, folterwerktuig; ...sjtok \ m (mv.doemsjtokke) duimstok, opvouwbare (meter) maatstok
doer lk~ m duur, tijdruimte: zoaget ies op d’n doer neet oet te houte
doere lk~ zw.ww duren: 't zal mienen tied waal doere
doesje kk\ zw.ww douchen
doesjkop kk\ \ m douchekop, spuitstuk syn.broes lk\
doeve٠dreng lk~ \ v verz.n duivenslag, valdeurtje in duivenhok; ...ei ~ o duivenei; ...klok \ v duivenklok, kónstatäör [O]; ...kluup kk\ v duivenclub; ...körf ~∂ m duivenkorf; ...mèlker ~∂ m duivenmelker, duivenhouder syn. doevepiet; ...piet kk\ m verstokte duivenliefhebber; ...rink ~ m duivenring; ...sjlaag ~ m landingsplank aan duivenhok; ...sjport \ m postduivensport; ...sjtrónt ~ m duivendrek, duivenmest; ...vlöch \ v duivenvlucht, postduivenwedstrijd; ...voor \ o duivenvoeder
doewe lk~ [J] zw.ww tutoyeren, jijen, jouen, jij-jouwen; syn: doe en diech zèğğe [O/M, Th.D: →aandoewe]
doezelaer kk\ m doezelaar, rolletje zeemleer of papier om kleurstof uit te wrijven
doezele kk\ zw.ww doezelen –1 knikkebollen, soezen, dutten, indommelen, in slaap sukkelen –2 kleurstof dun uitwrijven of vervagen
doezelke kk\ o.vkw schuchter suffig meisje syn.tutteke
doezend lk~ telw duizend
doezenderlei lk~ \ bn duizenderlei
doezendgöllekroed lk~ ~ lk~ o gentiaanachtige plant: duizendguldenkruid
doezendpoat lk~ \ m duizendpoot –1 geleed diertje –2 alleskunner, zeer actieve en handige persoon
doğ \ m (doğğe-döğske) dog (soort grote hond)
doğkar \\ [O] v (doğkarre-doğkerke) dogkar, tweewielig rijtuig voor één paard
dokesjpang \\ \ v luierspeld syn. toewsjpang
dokke \ zw.ww dokken, (ongaarne) betalen syn. sjtoekke
dokter \ m (döktersj-dökterke) dokter, arts, geneesheer
dol ~ m (dolle \ -dölke \) dol -1 roeipin aan boot –2 pin aan rad of schijf, waarmee beweging overgebracht wordt
I döl \ m (mv.dölle) onbesuisd persoon, dolleman, halvegare, syn. →flabbes
II döl ~ bn dol –1 dwaas, onbezonnen: hae ies mèt ‘nen dölle kop te werk gegange –2 dolgedraaid, draaierig: dat meurke ies döl door dae versjlete sjroefdraod -3 razend t.g.v. ziekte: hae ies door ‘nen döllen hónd gebete
dolk ~∂ m (dolke-dölkske) dolk
dölke \ o.vkw aanstellerig, puberend meisje, syn. gekske
dölle \ zw.ww –1 door ziekte of ouderdom verward geraken: daen ouwe miensj waor aan ’t dölle –2 uitgelaten stoeien: op de sjpeelweij haet daen opa lekker mèt de kleinkinger kinne dölle
döllekervel \\ ~∂ m dollekervel (vergiftige schermbloemige plant)
dóm \ I m dom, kerk van (aarts)bisschop, kathedraal II bn.bw dom –1 beperkt van verstand -2 onwetend
dóm-eweg [M] bw domweg, onnadenkend [O: dómmerwies] syn: ónnaodinkend, sjtóm-eweg, veurwietsig
dómmerwies \\ lk\ [O] bw domweg; syn.[M] dóm-eweg
dómmestiek \\ kk\ [O](Fr:domestique) m domestiek, bediende, huisknecht syn. hoesknech [M/J]
dómpele ~ zw.ww dompelen
dómper ~ m domper, tegenvaller
dómpetig ~ [M/J] bn –1 dompig, bedompt –2 nevelig, mistig
dónder \ m donder
dónderbuuj \\ kk\ v –1 donderbui –2 tirade
dónderdeg \\\ m (mv.dónderdege) donderdag, 4e dag v.d. week
dónderdes \\\ donderdags, elke donderdag I bw (’s/’sj ...): iech zeen ‘m ummer ‘s dónderdes II bn: mien dónderdes bezeuk aan mien tant
dóndere \ onpers.zw.ww donderen, het luid weerklinken van/als onweer
dónder٠gödsje \ \ o.vkw het beeldje van de H.Donatus, beschermheilige tegen onweer; ...kiel lk\ [O] m keil/werktuig vervaardigd uit vuursteen, dat de boer bij onweer in ’t vuur legde →Th.D; ...kop \ m donderkop (van onweerswolk); ...kroed lk~ o donderkruid, wilde marjolein; ...praek \ v donderpreek; ...sjlaag ~ m donderslag; ...sjoel lk\ [O] v onweersbui; ...waer \ o –1 onweer –2 drukkend, onweerachtig weer; ...wörmke \∂ o.vkw donderbeestje, dondervliegje syn. dónderbièske
donekroan ~* \ m doornenkroon
dónker ~ I o oud bruin bier II 1e lid v.e. samengest.bn v. kleur bv. dónkerblauw t.o.v. liech...
dónnasie \~ v (mv.donasies) donatie, schenking
dónnetäör \\\ m (mv.dónnetäörsj) donateur, schenker, milde gever
dóns ~ m dons, zachte fijne vezels of beharing
dook \ doek I o.stofn geweven stof: hae sjildert ummer op dook II voorwerpsn. (deuk-deukske) –1 m (alg.) zie droog dèks ‘nen dook um de kop –2 o (bijz.) d’n toneelmeister leet ’t dook te vreug zakke
I doon \ (i.s.m. in d’n ... van) bw ongeveer, om en nabij: in d’n doon van jannewari; in d’n doon van 100 euro
II doon ~ I onr.st.ww (daon-deit-deeg-gedoon~) doen –1 handelen: dat ies gauwer gezag es gedoon –2 schoonmaken, kuisen: de maedsjes zin de kamersj aan ’t doon –3 rondkomen: woa doon die ’t van? –4 verplichten: iech zal ‘m doon loestere –5 zich gedragen (wk): hae deit zjuus es-of -6 verzorgen: zie deit miech de veut –7 voldoen: 't ies mer zjuus wat ’t deit –8 uitstaan: dao haet ‘r nieks mèt van doon –9 gevolgen hebben: huul mer neet, dat deit nieks; II o manier van doen: veur zien doon
III doon ~* m (deun-deuneke) doorn
door ~ vz.bw door
doorbakke \\\ bn doorbakken: dat ies nog ins ‘ne good doorbakke buufsjtök
doorbesjtoon ~\~* o voortbestaan: ’t doorbesjtoon van dizze waereld ies oos aller zörg
doorbiete ~ lk~ st.ww -1 in tweeën bijten –2 doorzetten, volhouden
doorbieter ~ lk~ m doorzetter, volhouder
doorbringe ~ ~ st.ww doorbrengen –1 de tijd doorbrengen, vertoeven: hae brach de nach door in ‘n tent –2 iets of iemand verder brengen: bring miech de voele sjpeul ins door
doordach \\ bn doordacht, diep overdacht
doordemiedde \\ kk\ bw doormidden, middendoor: zie sjneej dae lange wèğ ièrsj doordemiedde; syn: mieddedoor
doordinke ~ ~ st.ww dieper denken
doordoon ~ ~ onr.st.ww (→doon) doordoen –1 in tweeën breken, snijden of knippen –2 pureren: zie deeg de temattesop door de pasfiet
doordrave ~\ zw.ww doordraven, doordrammen, ondoordacht en onbesuisd doorredeneren syn. doorzaege
doordriè ~\ zw.ww doordraaien –1 overspannen raken: wie zie zónder vriej daag vief weke achterein houw gewèrk, driède ze door –2 fruit of groente vernietigen wegens onverkoopbaarheid –3 ontromen, afromen van melk –4 geld of bezittingen verkwisten
doordrieve ~ lk~ st.ww doordrijven: hae haet ziene zin toch doorgedreve
doorein \ ~ I bw dooreen, door elkaar -1 ongeordend: in die sjuur loog al doorein -2 geestelijk gestoord: hae ies gans doorein II m janboel, wanorde, wirwar, warboel: dat waor miech dao ‘nen doorein (ook: doorderein)
doorgaeve ~~ → doorgeve
doorgank ~~ m doorgang: dao besjteit ‘nen doorgank vanoet de Gemeintegrot nao ’t Gebösjke syn: passaasj
doorgaon ~~ →doorgoon
doorgaons ~\ bw doorgaans syn: meistal geweunlek, in de reigel
doorgeve ~~* onr.st.ww (→geve) doorgeven, ’n voorwerp of ’n bericht of levensopdracht verder geven, overdragen
doorgezete ~~* bn doorgezeten: de doorgezete sjtool
doorgoon ~~* onr.st.ww (→goon) doorgaan –1 verder gaan –2 plaatshebben –3 het aanzien of de status hebben: hae geit door veur ‘ne gelièrde
doorhöbbe ~\ onr.st.ww (→höbbe) doorhebben: zie houw drek door dat iech häör wol kölle; syn: in de gate, in de sjmieze höbbe
doorhole ~~* zw.ww doorhalen –1 het ophalen van iets of iemand: doe kins de ketel sop alvas doorhole –2 schrappen, doorstrepen: de twiède reigel kins doe doorhole
doorhoute ~~ onr.st.ww (→houte) doorhouden, ’n feest de nacht doorvieren, ‘oud op nieuw’ vieren
doorkiek ~ lk~ m doorkijk
doorkiekbloes ~ lk~ lk\ v doorkijkbloes, bloes vervaardigd van doorzichtig materiaal
doorkniepe ~ lk~ st.ww doorknijpen met nijptang
doorknieppe ~ kk\ zw.ww doorknippen met schaar
doorkómme ~ ~ onr.st.ww (→kómme) doorkomen -1 zichtbaar worden van licht of kleur: in de naomieddeg kaom de zón door –2 hoorbaar worden van geluid: iech kreeg dae zender neet door –3 het behalen van een gestelde eis of examen: hae ies doorgekomme mèt drie zèzze –4 de tijd doorbrengen, in leven blijven: zie ies de nach good doorgekómme
doorkruse ~~ zw.ww doorkruisen –1 ‘n gebied kriskras bereizen: hae haet Limburg doorkruus –2 ingaan tegen beleid: zie doorkruusde de planne van de wèthouwer
doorlaote ~\ onr.st.ww (→laote) doorlaten –1 de toegang verlenen, laten passeren: die luuj kinne zónder te betale, were doorgelaote –2 doordringen: die tent lièt water door –3 aframmelen: ze höbbe dem ins good doorgelaote; syn. verknauwele
doorlieğğe ~\ st.ww doorliggen, wonden krijgen door langdurig te bed liggen
doorloup ~ ~ m doorloop, smalle doorgang, gangpad syn: gesjpan
I doorloupe ~~ onr.st.ww (→loupe) doorlopen: -1 doorvloeien: de koffie ies nog aan ’t doorloupe –2 verder lopen: loup ins door –3 het door elkaar lopen van kleuren: ‘t blauw ies doorgeloupe –4 stuklopen van de voeten: bie dae wandeltoch haet zie ziech de veut doorgeloupe
II doorloupe \~ -1 onr.st.ww. (loupe) doorlopen: hae haet dae lièrgank good doorloupe -2 bn doorlopen: ’t mèt blood doorloupe oug
I doorloupend ~~ bn doorlopend: allewiel haet TV Vallekeberg ’n doorloupende oetzending
II doorloupend \~ bw doorlopend, voortdurend; hae waor doorloupend zaat
doorluiper ~~ m doorloper –1 soort schaats –2 kruiswoordraadsel zonder vaste vakjes
doorrege \ ~* bn doorregen, doorgroeid: doorrege sjpek ies mèt vleisj doorgreujd sjpek (afwisselend vet en mager)
doorsj ~ m dorst (vkw.deursjke): ze zeen waal es iech zaat bin, meh neet es iech doorsj höb
doorsjete ~\ onr.st.ww (→sjete) doorschieten, in het zaad schieten: de sjla ies miech aan ‘t doorsjete
doorsjiekke ~ kk\ zw.ww doorsturen, verwijzen: d’n hoesarts haet miech doorgesjiek; syn. verwieze
doorsjiene ~ lk~ st.ww doorschijnen –1 blijvend schijnen –2 door iets heen schijnen
doorsjlaag ~ ~ m doorslag –1 afschrift, kopie –2 beslissing: dat veurval geuf d’n doorsjlaag -3 drevel, drijfijzer
doorsjlaon ~~ [O] →doorsjloon
doorsjlaond ~ \ bn doorslaand, afdoende, overtuigend: dat ies e doorsjlaond bewies
doorsjliekke ~ kk\ zw.ww doorslikken: ’t kind houw de keersjekoon doorgesjliek
doorsjloon ~~* onr.st.ww (→sjloon) doorslaan –1 afdruk maken -2 bekennen –3 doorschieten, overhellen naar de andere zijde
doorsjnäöre ~ ~ zw.ww voorbijsnellen, doorsnellen: die batterave sjnäörde ederen daag mèt hunne brómmer door de gats
doorsjnee ~\ m doorsne(d)e –1 snijvlak –2 gemiddelde
doorsjpeule ~ \ zw.ww doorspoelen –1 reinigend ’n vloeistof ergens doorheen drijven: hae haet vergete de w.c. door te sjpeule –2 versneld verder spoelen van magneetbanden e.d.: hae haet dat kassèttebendsje te wied doorgesjpeuld
doorsjteke ~ ~* onr.st.ww (→sjteke) doorsteken, doorprikken: allewiel laote de luuj ziech miè doorsjteke es allein de oare
doorsjtoon \~* onr.st.ww (→sjtoon) doorstaan: zie haet die proof good doorsjtange
doorsjtruipe ~~ onr.zw.ww (→sjtruipe) bekletsen, roddelen over iemand: die twiè klappejje waore dae miensj aan ’t doorsjtruipe syn. bekalle, doortrèkke
doortrèkke ~\ st.ww doortrekken –1 doorspoelen van de wc –2 bekletsen syn.doorsjtruipe -3 verder aanleggen (v.e. weg)
doorwèrke ~ ~∂ zw.ww –1 doorwerken, langer blijven werken –2 doordringen, doen gevoelen: die besjliessing wèrk door op de luuj
doorzaege ~\ zw.ww -1 in tweeën zagen, helemaal door iets heen zagen –2 vervelend doorpraten, doorzeuren, doorzaniken
doorzakke ~\ zw.ww doorzakken –1 doorbuigen: dae badding ies get doorgezak –2 bovenmatig alcoholh.drank gebruiken
doorzeen \~ onr.st.ww (→zeen) doorzien: iech höb zien bedoelinge doorzeen; syn. doorhöbbe, in de sjmieze höbbe
doorzètte ~\ st.ww doorzetten, volharden, met moeite, ijver of tegenstand voortzetten
doorzeuke \\ zw.ww doorzoeken
doorziette ~kk\ st.ww doorzitten, door veelvuldig zitten –1 pijn aan achterwerk krijgen –2 ’n zitting stuk doen gaan
dop m (döp-döpke) –1 dop, (leeg) omhulsel van iets ronds (b.v. van ei) –2 deksel of stop (b.v op fles) -3 gewrichtsholte, kom: hae haet d’n erm oet d’n dop; pak ins twiè eierdöpkes oet de kas –4 priktol, tol die niet wordt voortgezweept, maar wordt geworpen
döppe I znw –1 m klein kind, ukkepuk: dae kleinen döppe wilt alles höbbe wat ‘r zuut -2 [O] mv.verz.n. aarden vaatwerk: dae koupman sjtóng eder week mèt zien döppe op de mert –3 mv.verz.n ogen (v.gaten, holtes) kiek oet dien döppe syn. puupsje
döppe II zw.ww –1 doppen, van dop ontdoen –2 slaan, klap geven: hae kreeg ze dao behuèrlek gedöp, syn: verknauwele
döppesjörger \ \∂ [O] m pottenkoopman, die zijn waar per kruiwagen vervoerde syn: potte-krièmer
dörf \∂ m durf, moed
dörp ~∂ o dorp (dörpe(r)-dörpke) dorp
dörpel ~∂ [O:dölper] m (dörpele-dörpelke) dorpel, drempel
dörps۰gek ~∂ \ m goedmoedige benaming voor bekend dorpsfiguur; ...kèrk ~∂ v dorpskerk; ...raod \ m dorpsraad, adviesraad van ’n kerkdorp; ...sjtraot \ v dorpsstraat, de voornaamste straat van ‘n dorp
dörve \∂ st.ww (ovt: [O/M: dorsj] [J: dörfde] durven, de moed hebben, syn: riskere
dösj \ [O] m (dösje-dösjke) tafel
doudere ~ zw.ww doudijnen, zacht wiegen en in slaap zingen v.e.kind
I douf \ m/v doof persoon: “dao huèr iech diech” zag d’n douf; ([J]dove vrouw: die douf hilt ziech van d’n dómme)
II douf ~ bn.bw doof –1 niet kunnende horen –2 zonder de verwachte eigenschap: e douf beukeneutsje; ’n douf (v:\) hand
doufnetel \ ~ v dovenetel, lipbloemige plant
doufpot \ \ m lett.[O] doofpot, pot waarin men kolen dooft;
doufsjtóm ~ \ bn doofstom
douge ~ zw.ww deugen –1 braaf zijn: dae batteraaf doug van gein ziej –2 geschikt zijn: hae dougde neet veur die funksie
doup ~ m (duip-duipke) doop, onderdompeling, besprenkeling met water
doup٠bewies ~ \lk~ o doopbewijs; ...fónt ~ m doopvont; ...keerts ~* v doopkaars; ...kepel v doopkapel; ...kleid ~ o (vkw: doupklèdsje) doopjurk
douve \ I zw.ww doven, uitmaken of uitgaan van vuur
douve \ II m dove man: daen douve huèrt wat ‘r wilt huère (ook: →douf \ )
douvemansoare \\\\ znw.mv dovemansoren
douw \ (Th.D) m (mv.douwe) kroon van boom zonder de stam, takkengestel: hae houw ziech ‘nen douw gegolle veur brandhout-sjanse; syn: kruun ad 2
douwaerd ~\ (Th.D) [O] v lichtgrijze / blauwe klei (boetseerklei)
dozien \lk\ o (mv:dozien\) dozijn, twaalftal
d’r \ pers.vnw 2e pers. ev/mv jullie/U (ongeaccent. vorm van deer/geer); e.v.: menièr, d’r gaot neet good; m.v.: dames, lop d’r dae weeg dèkser?
I draaf \ bw eraf; syn. devanaaf
II draaf ~ m.stofn. draf, bostel, afval van het brouwen, overblijfsel na de filtering van wort, dat nog als veevoeder bruikbaar is
draag٠baar ~ \ v (mv.draagbare) draagbaar, berrie, syn. brankaar; ...dook ~\ m draagdoek, mitella; ...körf ~∂ m draagmand; ...moder ~ v draagmoeder; ...reem \ m draagriem; ...sjtool \ m draagstoel; ...tuut lk~ v draagzak, syn. draagtesj
draak ~ m (mv.drake) draak –1 monster –2 lelijke, akelige vrouw
draan \ en ~ bw eraan (→dran)
draangeve ~ ~* onr.st.ww (→geve) eraan geven, ophouden met
draangoon ~~* onr.st.ww (→goon) –1 ertegenaan gaan, de strijd aangaan –2 de strijd verliezen
draanhange ~ \ onr.st.ww (→hange) eraan hangen, geld spenderen
draanhoute ~ ~ onr.st.ww (→houte) in herinnering doen houden, blijven memoreren: iech zal ’t diech waal draanhoute
draankriege ~ lk~ st.ww ervanlangs krijgen, ’n strijd verliezen
draanzètte ~ \ st.ww (→zètte) eraanzetten; ‘n strijd winnen, nederlaag toebrengen: die höbbe v’r ein draangezat mèt 7-1
drab \ m stofn drab, blubber, bezinksel
drach \ v (mv.drachte) dracht –1 klederdracht –2 verschijningsvorm van de zwangerschap, ook bij dieren
drachter \\ bw erachter
drachter۰aan \\ ~ bw erachteraan; ...door ~ bw erachterdoor; ...in ~ bw erachterin; ...langs \ bw erachterlangs; ...oet lk~ bw erachteruit; ...op \ bw erachterop
drachtig \\ bn drachtig zijn van dieren
draeger \ m (mv.draegersj-draegerke) drager –1 persoon die ’n voorwerp draagt –2 persoon die ’n onderscheiding draagt -3 bagagedrager van fiets
draen \ m (mv.draene ~) mannetjesbij, dar
draf m (vkw.drefke) draf
drage ~ onr.st.ww. (draag-dreug\-droog\-gedrage) dragen –1 häöre man mót ummer de tesj drage –2 zie dreug e blomekleid –3 de keersjeboum droog ’t veurig jaor väöl vröchte –4 de koste woorte gezamelek gedrage
dragoonder \\ m (mv.dragoondersj) dragonder, manwijf, forse heerszuchtige vrouw
dran \ tsw (uitroep tot aansporing) eraan: kóm op jónges, noe goon v’r dran ! (→draan)
dranghèk \\ o dranghek
drank ~ m (dranke-drenkske) drank –1 welke dranke maog hae versjödde? –2 d’n hoesdokter haet häör e drenkske veurgesjreve
drank٠miesbruuk ~ kk\ lk~ m drankmisbruik; ...örgel ~∂ m dronkaard, drankorgel, zuipschuit, drinkebroer syn.zoeplap, drankwagel; ...zöch \ v drankzucht drankverslaving
draod \ m (dräöd-dräödsje)–1 draad (weefsel), het geheel van ineengedraaide vezels: dat kostuum waor tot op d’n draod versjlete; -2 getrokken draad van plastic of ijzer (voorwerpsnaam) de boer houw ‘nen draod um ’t good gesjpanne –3 fig. verband, de grote lijn: hae waor d’n draod van ’t verhaol kwiet –4 fig. geld [O] hae haet geinen draod miè
draodnagel \~ m draadnagel, getrokken dunne spijker met platte kop
drappere \\ zw.ww draperen, ’n kleed in losse plooien schikken
drapperie \\kk\ v (mv.drapperieje) draperie, geplooide stof als versiering of bekleding
drappo \\ (ook: drappo) m (drappo’s-drappoke) drapeau, gedrapeerd vaandel
drees \ m dries; braakliggend, verarmd, droog stuk land, vogelweide (→ Th.D: dreesch)
dreigbreef \ \ m dreigbrief
dreisig ~ bn driest, vermetel
drej ~ [O] m –1 draai [M: driè]: dao haet ‘r zienen drej gevónge –2 aanstellerij: die haet ‘nen drej aan
drèj \ [O](Th.D) bn.bw ondiep, doorwaadbaar: dat sjtök land haet de boer drèj geploog ; op die plaats ies de Geul ummer drèj gewaes en dao haet de boer ‘ne ğowee van gemaak
drek I m stofn. –1 aarde, grond -2 stof, vuil; Köln: Dreck): iech höb daen drek bie-ein gekeerd II bn.bw direct -1 dadelijk: nao aafloup kóm iech drek nao diech toe -2 pal, syn: bank (3), boets, paaf, ram
drek۰baan \ \ v kegelbaan in de openlucht op de volle grond; ...bak \ m [O/M] vuilnisemmer, vuilnisbak syn. dreksummer, drekskiebbel, pröllebak
drekbakkeras \\\ \ o geen zuiver ras (alleen bij honden) straathond syn. fök
drekke [O/M] zw.ww bemesten; syn:. bemèste
drekkig bn.bw spottend, fig. vuil: nao die opmerking woort ins drekkig gelache
drekshoup \ ~ m vuilnishoop
dreksjoon \ \ mv vuile, bemodderde schoenen: laot die dreksjoon mer boete sjtoon
dreks۰kiebbel \ kk\ m vuilnisvat, vuilnisemmer –2 ton met deksel als WC; ...man ~ m vuilnisman; ...tuut lk~ v vuilniszak; ...ummer \ m vuilnisemmer, afvalbak syn. drekbak; ...wage(l) ~ m vuilniswagen
drekzak \ \ m fig. knoeilap, smeerpoes; syn: sjmeerkanes, ónnöt
dreng \ v verz.n. knip, slagdeurtjes bij ingang van duiventil: zèt de dreng mer ope, de doeve mótte oetkinne
drenger \ m (mv. drengersj) dranger, deurveer
drenk ~ m (mv. drenke) drinkplaats voor vee aan beek of rivier
drenke ~ zw.ww –1 vee laten drinken –2 doortrekken met ’n vloeistof, syn. soppe: de köggin drenkde d’n hazeröğ in d’n azien
dressäör \\ m (mv. dressäörsj) dresseur; dierentemmer syn. derentemmer: in de dressuursjoal van Klant zin gans get jóng kaels opgeleid tot dressäör
dressere \\ zw.ww –1 africhten, temmen (van b.v. wilde dieren: bie Klant’s derentuin woorte jaorelank liève gedresseerd; syn: aafriechte, temme –2 streng opvoeden van kinderen: die moder haet häör katerjach good gedresseerd; syn: kristelière, aekstere –3 door persen kleding in gewenste vorm brengen
dreswaar \\ m (mv.dressoirsj) dressoir, buffetkast zonder bovenbouw
dreufgeistig \ ~ bn.bw droefgeestig, treurig, neerslachtig, syn: miesmeudig, miestruèstig, neersjlachtig, oetliejig [O]
dreuver ~ bw erover
dreuver۰haer ~~[O]→ dreuverheen
dreuverheen ~\ bw eroverheen
dreuvig \ bn.bw droevig, droef, bedroefd
dreuvige \ m (benaming) verkenningsvliegtuig in WO II, zo genoemd vanwege het ‘droevig’ ronkende motorgeluid
d’rhaer ~ [O] →d’rheer
d’rheen \ [J] bw erheen, ernaartoe
d’rheer ~* [M] → d’rheen
drie \ –1 hfdtelw drie (3): drie daag denao –2 v (drieje-driejke) het cijfer drie; ‘n drie ies e sjlech rapportsiefer
driè I [O/M] [J: drièje] zw.ww draaien, keren: woa de weeg get breijer weurt, kins te driè II [M] [J: drièj] m (mv.driès-drièke) draai, bocht, wending: in d’n driè haet ‘r neet good oetgekeke
driè٠bank \ ~ v draaibank; ...book \ o draaiboek; ...deur ~ v draaideur;
drieëntwintig \\~\ hfdtelw drieëntwintig (23)
drief٠hout lk~ ~ o drijfhout; ...ies lk~ o drijfijs; ...jach \ v drijfjacht; ...naat ~ [J] bn drijfnat, kletsnat, syn. zeikenaat, mèsnaat, pratsjnaat; ...nagel ~ o drevel syn. doorsjlaag; ...reem \ m drijfriem; ...vaer \ v drijfveer;
drie٠heukig kk\ \ bn.bw driehoekig; ...hière-mès \ \ v mis, opgedragen door 3 priesters; ...hook \ m driehoek
driejde kk\ rangtelw./bn derde: ’t driejde leedsje vóng iech ’t sjoanste (→ driejds)
driejderlei lk\ bn drieërlei
driejds kk\ rangtelw. derde [J: driejde] hae ies driejds gewore
drieje lk\ mv (met z’n) drieën: veer waore mèt oes drieje / geer waort mèt uuch drieje / zie waore mèt hun drieje
driek(es) kk\ m (mv.driekese) neg. benaming voor manspersoon (van: hendrikus): dae koetsjendriek
Driekeuninge kk\ ~ m (zonder lidw) Driekoningen, r.k. kerkelijke feestdag 6 januari
drièkónt \ ~ v draaikont, principeloos persoon
driekwaart \ ~ bn.bw driekwart (¾)
driekwa(a)rtsmaot \\\ v driekwartsmaat
drie۰luuk \ lk\ o drieluik; triptiek; scharnierend, uit drie delen bestaand schilderstuk; ...mansjap \\ o driemanschap, trio
driè۰meule \ ~ [J] v draaimolen, O/M karresel; ...örgel ∂ [M/J] m draaiorgel
drie۰poat kk\ \ m driepoot, driepotig stoeltje of statief; ...sjpan ~ o driespan -1 span van drie paarden –2 trio, drie mensen die samenspannen; ...sjprunk ~ m driesprong; ...sjtummig \ bn.bw driestemmig
driètol \ ~ m draaitol, bromtol
driettel kk\ [O/M] (brouwerst.) o houten biervat van ca.30 liter; [J: daartiger] syn. →anker (of enkerke)[O]
drièvaat \ ~ [O/M] o draaivat, karnton
drieve lk~ st.ww drijven
driever lk~ m (mv.drieversj-drieverke) drijver –1 klopper, persoon die het wild opdrijft bij drijfjacht –2 dobber (hengelsport) –3 (brouwerst.) kuipersgereedschap –4 vlotter of boei
Drievöldigheid \\\~ v Drievuldigheid r.k.
drif \ m drift (mv.drifte) –1 hartstocht; op drif sjpele (spelsoort v.d. postduivensport, met gebruikm. v.d. paringsdrift) –2 grazige veeweg -3 sterkste stroom in rivier of jagende wolken in de lucht -4 terrein waarop drijfjacht plaatsvindt
drin ~ bw erin
dringe \ st.ww (dring-dringk-dróng-gedrónge) dringen
drink۰beljón(g) ~ \\ m drinkbouillon; ...bös \ [O/M] v drinkbus; [J: bidón]
drinke ~ st.ww drinken
drinkes ~ o het drinken, drankvoorraad, wat men te drinken krijgt: höbs doe drinkes bie diech veur ónder ’t wandele?
drobb۰aaf \\ bw eropaf: es get te houwe ies, geit ‘r drobbaaf; ...aan \\ bw ernaartoe: iech loup al veur, iech gaon drobbaan; ...in bw eropin: hae perbeert diech oet de tent te lokke, gank mer neet drobbin; ...oet lk~ bw eropuit: dae klapluiper ies vandaag wir drobboet
I droef kk\ m duig, gebogen houtstukken die de wand vormen van een kuip of ton (→vatehout)
II droef lk\ v (droeve-druufke) druif
droet lk~ bw eruit
droetbesseme lk~ \\ zw.ww de deur uitzetten, buiten zetten: die kasteleinsvrouw houw dae lestige keel droetgebessemp; syn: droetkeigele, droetbezjoere
droetdriè lk~ \ wk.zw.ww z. eruitdraaien, op listige wijze uit de problemen geraken; hae haet ziech good weite droet te driè; syn: droetriete
droethöbbe lk~ \ onr.st.ww (→höbbe) eruithebben, uit de onkosten komen: v’r höbbe de drökkoste al droet
droethoute lk~ ~ wk.onr.st.ww (→houte) z. erbuiten houden, zich er niet mee bemoeien: hout diech droet, bemeuj diech dao neet mèt
droethouwe lk~ \ wk.onr.st.ww (→houwe) z. eruitslaan; uitkramen: es dae get op haet, dan begint ’r ziech sjaele kal droet te houwe; syn: droetkraome, droetflatsje
droetsjmiete lk~lk~ st.ww eruitgooien, syn. droetbezjoere, droetkeigele
droetzètte lk~ \ st.ww eruitzetten, persoon uit huis verwijderen
droetzin lk~ ~ onr.st.ww (→ zin ~) eruitzijn, de draad kwijt zijn, van slag zijn: saer tot ‘r dat sjlech beriech haet gekrege, ies ‘r gans droet
droeventros lk~ \ m druiventros
droeve٠saap lk~ ~ o druivensap; ...soekker kk\ m druivensuiker
drogies \ kk\ m (mv. drogieste) drogist
drogiesteriej \kk\ \kk\ v (mv.drogiesterieje) drogisterij
dröğs \ mv drugs, verdovende middelen: hun dochter ies aan de dröğs
drök \ I m druk –1 materiële druk, luchtdruk, spanning of last van ’n gewicht of vloeistof –2 geestelijke druk; aandrang syn. aandrank –3 (mv. drökke) boekdruk, editie, ‘n bepaalde drukgang –4 bep. soort van drukpers
drök II \ bn.bw druk –1 veel werk meebrengend –2 levendig, intensief –3 onrustig en luidruchtig –4 statisch overladen
drökde \ [O/M] v drukte; [J] drökte: vreuger waor sjpraoke van de drökde in ’t hoagsezoen
drök-ink \~ m stofn. drukinkt
drökke zw.ww. drukken –1 duwen –2 door drukpers vermenigvuldigen –3 minderen, omlaag brengen: v’r mótte de koste zeen te drökke –4 wk.zw.ww zich aan werk onttrekken
drökkend bn.bw drukkend, zwoel, afmattend: ’t ies vandaag ech drökkend waer
drökkeriej v (drökkerieje-drökkeriejke) drukkerij
drök٠knoup \ ~ [J] m drukknoop; [O/M: kniepperke]; ...lètter \ v drukletter; ...peersj ~ v drukpers; ...proof \ v drukproef
dröktemeker \\ ~∂ m druktemaker, persoon met veel poeha, syn. levemeker, sjpektakelaer; [O: drökteberger]
drökwerk \ ~∂ o drukwerk
drónder ~ bw eronder
drónder۰door ~ ~ bw eronderdoor; ...in ~ bw eronderin; ...langs \ bw eronderlangs; ...oet lk~ bw eronderuit; ...op \ bw eronderop
drónk ~ m dronk, het gedronken hebbend: mèt get väöl drank op, krieg hae ‘ne kwoa’n drónk euver ziech
drop I \ m drop (snoepgoed), ingedikt sap van zoethout, syn: ketteke
drop II \ bw erop
dröp \ m (dröppe-dröpke) drup, het gestaag druppen: in de berg zin door de mergellaog in d’n ouwentied e paar dröppe óntsjtange
drophelpe \ ∂~ onr.st.ww (→helpe) erophelpen –1 lett. assisteren bij het omhoog komen: wie ’t kind neet allein op de sjoğğel kaom, haet de pap ‘m mótte drophelpe –2 fig. financieel ondersteunen: die erfenis haet hun drop geholpe –3 fig. het geheugen opfrissen: iech bin ’t vergete, help miech ins drop
drophoute \~ onr.st.ww (→houte) –1 fig. erophouden, voet bij stukhouden: hae hilt ziech drop –2 lett. erophouden: es te de keigelbal neet drop hils, höbs te ‘ne poedel
dröpke o.vkw (mv.dröpkes) borreltje, propje: e dröpke ies good veur d’n eetlös, syn. sjnaps
dröpkesglaeske o vkw borrelglaasje
dröpkeskal \ ~ m dronkemanspraat, borrelpraat syn: zatemanskal
dropkómme \ ~ onr.st.ww (→kómme) eropkomen –1 fig. iech weit ziene naam, meh iech kin neet dropkómme –2 lett. ’t kind wol op de sjoğğel, meh ’t koes neet dropkómme
dröppel \ v (dröppele-dröppelke) druppel: die zuusterkes lieke obbein wie twiè dröppele water
dröppele \ zw.ww druppelen, druppen –1 in druppels vallen –2 uit medicijnflesje oogdruppels gebruiken: höbs doe vandaag al gedröppeld?
dröppelsgewies \\ \ lk\ bw druppelsgewijs, syn. ein-veur-ein
drubelke kk\ o.vkw klein kind syn. wiechske
druèg \ bn.bw droog –1 niet vochtig -2 saai, zonder gevoelens –3 eigenschap: soort humor -4 niet zoet, wrang van wijn
druègde \ v droogte, droge periode v.h. weer
druège \ I zw.ww drogen, afdrogen II m droog persoon, droogstoppel syn. druègkloat
druèger \m (mv.druègersj) droger, droogtoestel
druèg٠kemiek \ kk\ m droogkomiek, persoon, die komische dingen zegt op normale spreektoon; ...kloat \ m droogkloot, saaie man met droge humor, droogstoppel; ...lèğğe \ st.ww –1 droogleggen van land -2 het verbieden van verkoop van sterke drank –3 verschonen van baby; ...meule ~ v droogmolen; ...ove ~* m droogoven; ...proem lk\ o droogpruim, saaie vrouw; ...rèk \ v droogrek; ...sjliepe lk~ st.ww droogslijpen –1 slijpen op droge steen -2 niets te drinken hebben, op 'n droogje zitten; ...sjlieper lk~ m geheelonthouder; ...sjtoon ~ onr.st.ww (→sjtoon) droogstaan, -1 geen melk meer geven (v.melkvee) -2 geen alcoholische drank meer gebruiken, niets meer in het glas hebben; ...trómmel \ v droogtrommel; ...voots \ bw droogvoets, zonder door het water te hoeven gaan: v’r waore druègvoots de Geul euvergekómme; ...woorsj ~ v cervelaatworst; ...zölder \ m droogzolder, zolder voor het drogen van vruchten, vlees of wasgoed
druif \ v fig. (mv. druive) sufferig vermakelijk figuur, syn. druègkloat, druège
druim ~ m (druime-druimke) droom
druime ~ zw.ww dromen
druimendriek ~ kk\ sufferd syn: → uèm
drum \ bw erom
drumheen \\ bw eromheen; [O]: drumhaer
dudelek lk~ bn.bw duidelijk
duipe ~ zw.ww dopen –1 onderdompelen –2 aanlengen v. drank: zèğ kastelein, höbs te de jónge klaore geduip?
duipsel ~ o het sacrament van het doopsel (r.k.)
duite ~ mv geld, syn. moos, monete, fenninge
duitendeef ~ \ m duitendief
duje kk\ zw.ww –1 duwen, drukken –2 schelen, mankeren: wat duujt 't ? (scheelt er iets) –3 moeite en tijd kosten: dat haet ein geduujd
duke lk~ st.ww (duik-dook-gedoke) duiken, zich onder water begeven
dukelaer lk~ \ m duikelaar, duikelpoppetje
dukele lk~ zw.ww duikelen, tuimelen, buitelen
duker lk~ m (dukersj-dukerke) duiker -1 man die van duiken z’n beroep maakt -2 gemetselde ondergrondse waterloop
dukeraend lk~ \ v duikereend
dun \ I bn.bw –1 dun, niet dik -2 min of weinig voorkomend: zoa’n luuj zin dun gezièd
dun \ II v het dunne vlees onder de korte ribben v.e. rund
dunk ~ m dunk, mening, waardering, opvatting: dao höb iech geinen hoagen dunk van
dunke ~ st.ww (dunk-doch-gedoch) dunken, menen; wat dunk diech daovan? (ablautend naast <dinke>)
dunne \ I zw.ww dunnen, uitdunnen: de boer ging de krote dunne II m buikloop, diarree, racekak: hae ies aan d'n dunne; syn. aafgank, sjieteriej, sjlingersjiet
dupleks kk\ \ v [M/J] (mv.duplekse) duplex-woning
durepiezzel lk\ \ m –1 penis v.d. stier –2 bullepees, wapenstok
duug lk\ v (duge-duugske) duig, syn. droef kk\
duuj kk\ m (duje-duujke) duw
duuk lk~ m (duke-duukske) duik, het duiken
duukboot lk~ \ v duikboot; ...bril ~ m duikbril
duukke [O] kk\ wk.zw.ww.–1 lett. z.bukken, zich klein maken -2 fig. onderduiken, buiten schot blijven, zich schuilhouden; [M] doekke
duukplank lk~ ~ v duikplank; ...vlöch \ v duikvlucht
duup kk\ m dupe, slachtoffer
duur lk\ -1 bw duur, niet goedkoop (A: dür) –2 [O] m (fok)stier, deur
duurde lk\ v duurte, het duur zijn
duurdetoesjlaag lk\ \ ~ m duurtetoeslag
duus kk\ [O] voegw dus; [M/J]: dus
duuster lk~ I bn.bw duister, donker [J:dónker]; in september ies ’t al drek vreug duuster; II m (het) donker, duisternis [J:dónker, duusternis], [O: duustere]: ’t waor sjpannend um in d’n duuster door de berg te loupe
duusteraovend lk~ \ [O] m deemstering, schemering
duustere lk~ m –1 duisternis [O] [J:duusternis] –2 ondoorgrondelijk persoon
Duutsj kk\ [O/M]; [J]:Duitsj I o Duits, Diets, Duyts –1 de Duitse taal: ’t Duutsj ies veur oes good versjtaonbaar –2 de staat, het grondgebied van Duitsland: v’r wandele ouch al ins op ’t Duutsj; syn: Pruusjes II bn.bw Duits, van Duitsland: de Duutsje taal
duvel lk~ m (duvele-duvelke) duivel
duvelke lk~ o vkw duveltje -1 kacheltje met kookplaten –2 poppetje dat uit doosje te voorschijn springt
duvels lk~ bn.bw duivels: dat wèt ‘r duvels good!
duvels٠bender lk~ \ m duivelbezweerder -1 geslepen sterke persoonlijkheid –2 duiveluitbanner; ...drek [O] \ m duivelsdrek, wolfsmelk; ...gare ~ o duivelsgaren, warkruid; ...haor \ o verz.n. duivelshaar –1 eerste baardhaar –2 dons van jonge vogel, syn. nèshaor; ...keersj ~ v duivelskers, oneetbare, giftige bessensoort of heggenrank; ...kind ~ [O] o duivelskind -1 ongedoopt kind –2 ondeugend kind, syn. satansjónk; ...klauw \ m (plantk.) duivelsklauw, ruige berenklauw, wilde valeriaan; ...vleisj ~ o verz.n. duivelsbrood (giftige paddestoel)
duwèt kk\ \ o (mv.duwètte) duet, tweestemmig gezang of muziekstuk
duzele lk~ zw.ww duizelen
duzelig lk~ [M/J] bn duizelig, draaierig; [O]: duzeltig (→ook: verduzeld)
dwaersj ~ →dweersj
dwank ~ [O/M] m dwang; [J]: dwang
dweersj ~* bn.bw –1 dwars: wat ziet diech dweersj? –2 bokkig, tegendraads syn. eiveldig, tegedraods
dweersj٠balk ~* ~∂ m dwarsbalk loodrecht op de richting van de constructie; ...driever lk\ m dwarsdrijver, tegenwerker syn. weersjdriever, verkièrde; ...fluit ~ v dwarsfluit; ...lat \ v dwarslat; ...lieğğer kk\ m dwarsligger
dwerg \∂ m (dwerge-dwergske\) dwerg, mannelijke alf, syn: kebouter, auvermenneke
dwinge \ st.ww (dwóng-gedwónge) dwingen, met geweld z’n wil opleggen
dwingel ~ m (→ Th.D) bolwerk, versterking, gegraven diepte ter verdediging v.e. bolwerk, [O:dwinger] (D: Zwinger: slottoren, ruimte tussen slotmuur en slotgracht)