erk ~∂ (A: Erk) v (mv.erke) (molen)sluis, sluisdeur t.b.v. watermolen; [M/J]: (meule)sjloes, syn: sjloes lk\
I: e \ v het letterteken voor: -1 de korte heldere stemhebbende klinker in: get, lestig, sjerp, tent, meh -2 de lange stemhebbende klinker in: zevende hemel of (dubbel) in thee, sjneej, eerappel, sjees –3 de toonloze korte klinker e (de ‘stomme” sjwa ∂) in: de zevenden hemel
II: e het onbepaald. lidwoord een of ‘n (vóór het onzijdig zelfstandig naamwoord) in: dao leep e kind mèt e sjaop en e lemke aan e bendsje
è \ v het letterteken voor de korte stemhebbende klinker in bèd, sjtèl, sjèl, mèt, gezèt (Frans: elle, mais) (t.o.v. de lange klinker ae)
ech I m echt -1 huwelijk: noe zin zie in d’n ech verbónge –2 geldigheid, werkelijkheid, ies ’t vrundsjappelek of doon v’r veur de ech II bn. echt -1 puur, onvermengd: dat ies ech goud! –2 bw werkelijk, heus: ies dat ech woar? -3 origineel, rechtgeaard, waarachtig: wat ies ‘nen echte Vallekeberger ?
echo m (mv.echo’s) echo, geluidsweerkaatsing
echopöt \ \ m echoput: es kind koes me de pöt op de Rewien gebruke es echopöt
echsjeijing \ \ v echtscheiding
echterlek [O] bn.bw achterlijk, [M/J]: achterlek
ech(t)ersjte I o achterste, achterwerk: hae veel op zien echersjte II bn achterste, laatste: hae sjtóng in de echersjte riej
ech(t)ersjteveur bw achterstevoren: doe höbs d’n truij ’t echtersjteveur aan
edel۰achbaar ~\ \\ bn edelachtbaar: d’n edelachbaren hièr; ...sjmeed ~ m edelsmid; ...sjtein ~ m edelsteen
eder \\ onbep.vnw ieder, elk: eder kind mót kinne sjpele
ederein \ ~ onbep.vnw iedereen: op e dörp kint ederein nog ederein
edersjkièr \\\ bw iedermaal, telkens syn. ummertoe
eendemoos ~* \ o eendenkroos
eerappel ~*\ m (eerappele-eereppelke) aardappel
eerappel۰krokèt ~*\ \\ v aardappelkroket; ...puree \\ m aardappelpuree; ...sjla \ v aardappelsalade
eerappels۰kies ~*\ kk\ v bewaarkist voor aardappels; ...koel lk\ v aardappelkuil, met stro en aarde afgedichte kuil om aardappels te bewaren; ...mael \ o aardappelmeel; ...zak \ m aardappelzak
eet۰hoes ~*~ o eethuis, klein restaurant; ...hook ~\ m eethoek, ameublement om aan te eten; ...kaffee ~\\ [J] m eetcafé, brasserie; ...lös ~\ m eetlust, syn. appetiet; ...servies ~\lk~ o eetservies
effe \ I bw even syn. effekes: iech bin effe weg; dat ies toch waal effe vraem II bn.bw effen –1 eenkleurig: dat kleid waor effe road –2 vlak, glad, gelijkmatig aan oppervlakte
effek \\ o (mv.effekte) effect –1 uitwerking syn.oetwèrking -2 wentelende of tollende beweging van ’n speelbal –3 verhandelbaar bewijs van aandeel in ‘n lening
effekes \ bw eventjes syn. effe ad I
effene \ zw.ww effenen, glad/ vlak maken
effeste \\ m de juiste, de aangewezen, de meest geschikte persoon: doe bies d'n effeste veur zoa werkske
egaal \ bn.bw gelijk, om ’t even, onverschillig, hetzelfde; dat ies miech al egaal; egaal wae!
egaletig bw vlak, glad, gelijkmatig syn. effe ad II-2 : dat terrein ies sjoan egaletig gemaak
egalig bn.bw van hetzelfde, evenbeeld van elkaar: die twiè tasse zin toch neet egalig
eh ~ tsw eh (stopwoord bij aarzeling om denkpauze in te lassen)
ei ~ I v lettertekencombinatie voor de tweeklank in: zeip, breid, deil, klein II o (eier-eike) –1 ei (vogelproduct) –2 (fig.) sufferd, naïeveling, onnozele syn. → uèm; III hfdtelw één (vóór onz.znw) dao waor mer ei kind te laat op de sjoal
eid ~ m eed: zie haet veur ’t geriech d’n eid mótte aaflèğğe
eier۰deure \ ~* m eierdooier, eigeel → deure; ...döpke \ o.vkw eierdopje; ...häördsje \ o.vkw eierhorretje; ...kole ~* mv eierkolen, briket in ei-vorm; ...kook \ m eierkoek, zachte koek van fijn deeg; ...kop \ m eierhoofd, dik, ovaal hoofd, syn. bölles; ...körf ~* m eiermand; ...lepelke ~* o.vkw (plastic) lepeltje, waarmee men zachtgekookte eieren eet; ...poejer [O] lk\ eierpoeder, poeder van gedroogde eieren; ...proem lk\ v eierpruim; grote, blauwe, vlezige soort van pruim; ...rèkske \ o.vkw eier-rekje; ...sjaal \ eierschaal, kalkachtig omhulsel van ’n ei; ...sjniejer lk~ m eiersnijder; ...sjtok \ m eierstok, orgaan waarin de eicellen gevormd worden; ...tietsje kk\ zw.ww eiertikken, het tegen elkaar tikken van hardgekookte eieren b.g.v. Pasen; wiens ei heel blijft, heeft gewonnen; ...wèkker \ m eierwekker
eigael ~ ~ → eigeel
eige ~ I bn eigen –1 aan/op iemand zelf toebehorend of betrekking hebbend: hae ies euvertuug van zien eige geliek –2 aangeboren, kenmerkend: ’t ies häöm eige –3 vertrouwd: hae begint al get eige te were II o met het bezitt.vnw.: mien/ dien/ zien eige; iech woon op mien eige; kiek nao dien eige; hae ies op zien eige begoes; hae kalt in zien eige;
eigeel ~ ~ -1 o eigeel, eierdooier, syn. deure –2 bn de kleur hebbend van ‘n eierdooier
eigegemaak ~~ bn eigengemaakt, zelfvervaardigd: zie dreug allein mer eigegemaakde kleijer
eigeleefde ~\ v eigenliefde, zelfingenomenheid
eigelek ~ bn.bw eigenlijk, überhaupt, wezenlijk, feitelijk, in werkelijkheid, syn. uberhaup(s)
eigemechtig ~\ bn.bw eigenmachtig, op eigen houtje; hae maakde ziech sjöldig aan eigemechtig optrae
eigenaam ~\ m eigennaam, naam van persoon of zaak( tgov. soortnaam)
eigenaer ~\ m (mv.eigenaere/eigenaersj) eigenaar
eigendóm ~\ m eigendom; -1 het recht van eigendom: dat book ies mienen eigendóm -2 bep.grondbezit: dat sjuurke sjteit op ozen eigendóm
eigene ~ wk.zw.ww eigenen, aarden, gewennen, aanpassen: hae haet ziech al good geëigend; syn.winne II
eigenheimer ~ \ m (mv.eigenheimersj) eigenheimer -1 eigenaardig, eigensoortig mens –2 bep. aardappelsoort
eigenhendig ~ \ bn.bw eigenhandig
eigensjap ~\ v (mv.eigensjappe) eigenschap
eigentieds ~ lk\ bn eigentijds
eigeste ~ -1 bn hetzelfde, dezelfde: op d’n eigesten daag -2 m de geëigende persoon, de geschiktste persoon: dao ies dat d’n eigeste veur –3 m/v uitgerekend die persoon: daen eigeste haet de fiets van ziene broor geklauwd
eigewies ~ lk~ bn.bw eigenwijs
eik ~ m (eike-eikske) eik, inheemse boom
eike ~ I bn.stofn. eiken, van eikenhout: 'n eike deur II ijken, waarmerken zw.ww (D: eichen; A: ejche)
eike۰blaad ~ ~ o eikenblad; ...bosj ~\ m eikenbos; ...hout ~ o.verz.n. eikenhout, geboomte bestaande uit eiken: woa in ’t brónsgreun eikehout, ....
eikel ~ v (eikele-eikelke) eikel, vrucht van eik: vreuger woorte de eikele gebruuk es verkesvoor
eikheurentsje ~ ~* o.vkw (mv.eikheurentsjes) eekhoorntje
eikheurentsjesbroad ~~*\ o bruine boleet, eekhoorntjesbrood, (eetbare paddestoel)
eik۰maot ~ \ v ijkmaat (D: Eichmasz); ...merk ~∂ o ijkmerk (D: Eichstempel); syn. eikteike
eiland ~~ o (eilande[M/J, eileng[O]-eilendsje) eiland: door ’t mejandere waor wir e eilendsje in de Geul óntsjtange
eimaol ~\ bw eenmaal –1 ooit: es ’t eimaol zoa wied ies –2 voorgoed, afgehandeld: dat ies noe eimaol zoa –3 opeens: op eimaol sjtóng ‘r veur miech
I ein \ -1 hfdtelw één (vrouw.): hièl oetzunderlek: dao waor mer ein vrouw, die get te zèğğe houw –2 onbep.vnw een (vrouw.) dat ies ein, die alles wèt
II ein ~ -I –1 hfdtelw. (1) een -2 v (mv. eine) (waarderings)cijfer 1: hae houw ’n ein veur Frans op ‘t rapport –II bn één, eensgezind, eendrachtig: man en vrouw zin ein
einakter ~ \ m (mv.einaktersj) eenakter, toneelstuk in één bedrijf
eindekzame \ \ ~ o eindexamen
eindelek \ bw eindelijk: eindelek waor ’t vaerdig
einderlei ~ \ bn.bw eender, dezelfde: die zuusterkes drage ummer einderlei kleijer
eindrach ~\ v eendracht, eensgezindheid; eindrach maak mach
eind۰riem \ lk\ o eindrijm, rijm aan het eind van de regel; ...sjpört \ m eindspurt, eindsprint
eine ~ -I hfdtelw één (mann.) dao waor mer eine man dae ’t woord houw -II onbep.vnw een (mann.): dat ies miech eine!
einentwintig ~ ~ hfdtelw. eenentwintig
einentwintige ~ ~ zw.ww eenentwintigen (kaart- of dominospel)
einer۰lètste ~ \ rangtelw. voorlaatste: hae ies op de einerlètste plaats geëindig; ...ziejds kk\ bw enerzijds
einfach ~\ [O/M] (D) bn.bw eenvoudig [J:.einvoudig] syn: sumpel
einheid ~~ [J] v eenheid: -1 de einheid in dae ploog ies wied te zeuke –2 ampère ies de einheid van sjtroumsjterkde
einig \ [O] bn eens [M/J]: eins: v’r zint oes einig
einige \ [O/M] wk.zw.ww het eens worden; [J]: ’t eins were: v’r höbbe oes geëinig
einigs \ [J] bn enig: hae waor einigs kind [O: insigs] [M: inselek]
einigszins ~ \ (ook: innigzins) bw enigszins
ein۰jäörig ~ \ bn eenjarig: hae kreeg mer ’n einjäörig kóntrak; ...kinnig \ bn eenkennig, verlegen syn. bluè; ...manszaak \~ v eenmanszaak; ...maol \ bw eenmaal, één keer syn. eimaol, ins: einmaol gegeve, blief gegeve; ...persoons ~\ (ook:eipersoons) bn eenpersoons; dat hotel houw mer twiè einpersoons kamersj; ...riechtingsverkièr ~\ \ o eenrichtingsverkeer: (lett.): in die sjtraot ies einriechtingsverkièr ingesjtèld; (fig.): ’t waor bedoeld es insjpraok-aovend, meh ’t woort einriechtingsverkièr van de kant van de wèthouwer
eins \ -1 bn [M/J] eens: v’r waoren ’t al gauw eins [O/M: inversjtange]–2 bw ongeacht, om ’t even: eins wat 't ies
einsgezind \ \ bn.bw eensgezind
ein۰sjpan ~ ~ o eenspan, rijtuig met één trekdier; ...sjteinsmoer \ lk~ v eensteensmuur; ...sjtummig \ bn.bw eenstemmig -1 dat ies ’n einvoudig einsjtummig leedsje -2 dat besjloet woort einsjtummig genómme
eint ~ onbep.vnw eentje (onzijdig) dat ies miech eint; geef oes nog eint
ein(t)selgenger ~ \ m (Duits: Einzelgänger) (mv.eintselgengersj) –1 eenzaat, eenling; eenzelvig, alleenstaand persoon -2 solistisch deelnemer aan carnavalsoptocht
ein۰tuènig ~ \ bn.bw eentonig; ...voud ~ m eenvoud, natuurlijkheid; ...voudig \ bn.bw eenvoudig, gewoonweg: dat ies gans einvoudig te verklaore, syn: sumpel, einfach, gemekkelek; ...zaam \ bn.bw eenzaam syn. (maorzièlig) allein; ...zaamheid \~ v eenzaamheid
eiveldig ~\ bn.bw eigenzinnig, stijfkoppig, syn: bokketig, dweersj, köpsj, obsjtenaat, pröpsj, sjtoetsetig, tegedraods
eiwiet ~ kk\ o eiwit
ekel \ [O/M] m (ekele-ekelke) naarling, lammelot, misbaksel, syn: kwal, miesbaksel, miespunt
eker \ [O/M] onbep.vnw ieder; [J: eder]
ekerein \ ~ [O/M] onbep.vnw iedereen; [J: ederein]
eksersere \\\ zw.ww exerceren
eksersisie \ lk~ [M/J] v exercitie
ekskezere \\\ wk.zw.ww z.excuseren, verontschuldigen; syn:. z.veróntsjöldige, z. versjuène;
ekskurzie \\ \ v excursie
ekskuus \ kk\ [M/J] o (mv.ekskuzes) excuus syn.veróntsjöldiging; → perdao / perdón
ekspediese \\ lk~ [M] v expeditie [O: ekspediesje]; [J: ekspedisie]
eksplikasie \\~ v explicatie, syn.oetlèğ
eksplikere \\\ zw.ww expliceren, uitleggen, syn. oetlèğğe
eksplozie \~ v (mv.eksplozies) explosie, syn.óntploffing
eksplwatant \\~ m (mv.eksplwatante) exploitant, zaakvoerder, uitbater, bedrijfsleider, syn. →zètbaas, zaakveurder, bedriefsleider
eksplwatere \\\ zw.ww exploiteren, syn.oetbate, behere, drieve
eksportere \\\ zw.ww exporteren, uitvoeren
ekspozere \\\ zw.ww exposeren, syn: oetsjtalle, tentoansjtèlle
ekspozisie \\\ v [M/J] expositie, syn: oetsjtalling, tentoansjtèlling
ekspres I (ook: espres) bw expres; opzettelijk; deeg hae dat ekspres? syn: moodwillig, opzèttelek, II [O/M] m directe treinverbinding van de spoorwegen: daen ekspres brach de lozjees van Den Haag nao Vallekeberg
ekspresbreef \\\ [O/M] m expresbrief
ekstaas \\ [M/J] v extase, vervoering
ekstemere \\\\ [O/M] achten, waarderen (Fr.estimer)
ekstra \\ bn.bw extra
ekstrak \\ o (mv.ekstrakte) extract -1 uittreksel syn.oettrèksel -2 aftreksel door indamping v.e.stof, syn.aaftrèksel
ekstreem \\ bn.bw extreem, syn. utersj, boetegewoon, oetzónderlek
ekzak \\ bn exact
ekzame \~ o (mv.ekzames) examen
ekzeem m eczeem, jeukende huidonsteking
ekzemplaar o exemplaar
èl v el –1 (mv.èl) lengtemaat 669 mm/ 67 cm (v.onderarm J: 69 cm) –2 (mv. èlle) meetstok
èlber ~∂ (Th.D) [O/M] (ook: ilber) v aardbei; [O: èrbel (van eerdbei)] [J: aardbei]
elend ~\ m ellende, misère, syn: ambras, (kop)zörg, labberinte, mizaer, prakkezaasje
èlf \∂ –1 hfdtelw. elf –2 v (mv.èlve) (waarderings)cijfer elf: 11 ies ‘t gekkegetal
èlfde \∂ –1 rangtelw bn elfde –2 zn elfde:op d'n èlfde van d’n èlfde (11 november) viere v’r de eupening van ’t karnevals-sezoen
èlfke \∂ o.vkw elfje, (sprookjesfiguur) zwevende of dansende ijle meisjesgestalte
èlftal \∂ ~ o (mv.èlftalle) elftal, spelersploeg in het voetbalspel
èlle۰baog \\ \ m (èllebäög-èllebäögske) elleboog; ...baogsjtoat \\ m elleboogstoot; ...lank ~ bn.bw ellenlang; ...maot \ [O/M] v ellenmaat; ...piep lk~ v ellepijp; ...sjtek \ [O/M] m ellenstok
elter ~ [O] m (eltersj-elterke) altaar [M/J]: altaor
èlvendaartigste \∂ ~ rangtelw elfendertigst: op z’n èlvendaartigste
elver ∂ →ervel
èlveraod \∂ \ m raad van elf personen t.b.v. de organisatie van het carnaval
emes ~ onbep.vnw iemand
emv(e)lop \ \ v (emv(e)loppe-emv(e)löpke) enveloppe, briefomslag
en ~ -1 voegw: dat ies water en vuur –2 tsw en (vragend, als aanmoediging tot ’n antwoord) (ook: enne): en(ne), kump nog get devan?
ensjelaer ~\\ m ruziezoeker, bekvechter, twistziek persoon syn.vreigelaer
ensjele ~ wk.zw.ww ruziën, bekvechten, twisten, kibbelen, syn.vreigele
ensjeltig ~ bn.bw aanleg hebbend (of bui) tot ruziën; syn: vreigelechtig
entree \\ (A: Antree) m – (mv.entrees) –1 ingang: hae haet jaore aan d’n entree gesjtange um keertsjes aaf te sjäöre –2 toegangsgeld: wieväöl waor dao d’n entree? [O: entree]
enzoawiejer \\ kk\ tsw enzovoort(s)
epiestel \ kk\ o (mv.epiestele) –1 (r.k.) epistel, kerkelijke lezing, brief uit de bijbel –2 een te lang verhaal: dat waor e gans epiestel
erberme \\∂ wk.zw.ww z.erbarmen, z.ontfermen, medelijden betonen
erbermelek \\∂ bn.bw erbarmelijk –1 medelijden opwekkend –2 armzalig, gebrekkig syn: erm, ermzièlig, kwoalek, loezetig, mizerabel, puime, sjlech, verwerpelek
erberming \\∂ v erbarming, ontferming
erf \∂ o (erve-erfke) erf, stuk grond bij huis/boerderij
erfdeil \∂ ~ o erfdeel
erfelek \∂ bn.bw erfelijk: die krenkde ies erfelek
erfenis \∂ [M/J] v erfenis, [O]: erfenies
erf۰good \∂ \ o erfgoed: oos dialek ies e kultureel erfgood; ...pach \v erfpacht: op dat sjtök grónd rös nog ’n erfpach; ...rech \o erfrecht; ...sjtök \ o erfstuk, voorwerp uit familiebezit; ...zung \ v erfzonde
erg ~∂ I bn.bw –1 bw erg, heel, zeer: hae woort erg gieftig –2 bn vreselijk: dat ies te erg veur weurd II m erg, argwaan, vermoeden: dao houw ‘r nog geinen erg in
ergere \∂ wk.zw.ww z.ergeren syn. z. sjange(r)nere
ergernis \∂\\ [J] ergernis, [O/M:ergernies, erger]; syn.sjangering
erk ~∂ (A: Erk) v (mv.erke) (molen)sluis, sluisdeur t.b.v. watermolen; [M/J]: (meule)sjloes, syn: sjloes lk\
erker ~∂ m erker, uitbouw met raam; de hoezer in die sjtraot höbbe allenej ‘nen erker
erkinne \\ zw.ww erkennen, inzien, toegeven
erkinning \\ v erkenning, waardering
erkintelek \\ bn.bw erkentelijk, dankbaar: hae waor häöm erkintelek veur zienen inzat
erm ~∂ I m (erm \ -ermke\) arm –1 lichaamsdeel –2 stoelleuning, armleuning –3 kleerhanger –4 mouw van kledingstuk –5 zijtak van rivier ~∂ II bn arm –1 behoeftig tgov. rijk –2 beklagenswaardig, deerniswekkend, armzalig: dat ies toch ‘nen ermen haus –3 schraal, niet vruchtbaar: dat buurke haet mer e erm sjtökske grónd
erm۰band ~∂ ~ m armband
erme \∂ [O] m armenpot, fonds waaruit de noden van de behoeftige medemens werden betaald: hae woort begrave van d’n erme
ermedeijes \∂ \\ [O] armoedig mens, simpel van geest
erme-geld \∂ ~ o armengeld, geld t.b.v. de armen
ermelek \∂ bn.bw armelijk, armoedig syn. ermeudig
ermeudig \∂ \ bn.bw armoedig, arm -1 behoeftig –2 arm van geest, simpel
ermood ~∂ \ m (g.mv.) armoede
ermoodzièjer ~∂ \\ m armoedzaaier
erm۰sjlaag ~∂ ~ m armslag, bewegingsvrijheid; ...sjtool \ m armstoel
erms۰körf ~∂ ~∂ m armkorf, hengselmand, syn.hingelkörf; ...lengde \ v armlengte; ...look ~* o armsgat in kledingstuk
ermzièlig \∂ \ bn.bw armzalig
erns \∂ m (g.mv.)ernst, menens: ies 't 'm erns?; d’n erns van d’n toesjtand ; syn.meines
ert \ v (erte-ertsje/erteke) erwt, peulvrucht
erten۰denser \\ \ [O/M] m beweeglijk, dartel persoon syn.nietsje; ...tèller \ m erwtenteller –1 muggenzifter, kleinzielig mannetje, pietje precies –2 gierigaard syn. nieppenejjer, krintentèller
erte-riezer \\ lk~ [O] mv twijgen waarlangs de erwtenplantjes kunnen rijzen
ertesop \\ \ v erwtensoep, snert
ervare \~ ervaren -1 onr.st.ww ervaren, ondervinden -2 bn rijk aan ondervinding
erve \∂ -1 st.ww (orf-georve) erven –2 mv erven, erfgenamen: de erve Fivverjee zote bie de notaris
ervel ~∂ m (mv.ervele) armvol (ook: hervel /helver [O]) de boereknech sjlèpde mèt ‘nen ervel huij
es \ I v es (muziek), halve klanktrap lager dan e II voegw. als –1 (v.hoedanigheid:) es sjportman mót iech ederen daag renne –2 (v.vergelijking:) hae ies groater es ziene pap –3 (v.voorwaarde:) indien; es God bleef [O: went] –4 (v.tijd:) zodra: hae belt miech es ‘r heim ies
esj m (stofn.) as (overblijfsel van verbranding)
èsj m (èsje-èsjke) es, essenboom
esjbak \ \ m (esjbek-esjbekske) asbak
èsje bn stofn. essen, van essenhout
esjekruuske \\ kk\ o.vkw askruisje
Esjelegoonsdeg \\\ \\ m Aswoensdag r.k.
es-mèt \\ [O/M] voegw. zonder, dan met: me koes dao neet loupe, es-mèt sjtevele aan
es-of \\ voegw (v. vergelijking): alsof: hae keek es-of ’r miech neet sjnapde
estebleef \\ \ alstublieft –1 bw (versterkend, smekend): wils te estebleef die sjtóm tuèn achterwege laote –2 tsw beleefdheidsformule bij het aanreiken: eur teske koffie, estebleef
etaasj \\ v (etaazjes-etaesjke) etage, verdieping van ’n gebouw, syn. verdeping
etaazjeweuning \\\ \\ v etagewoning
etap \\ v (mv.etappes-etepke) etappe, dagrit van b.v.meerdaagse wielerronde
ete ~* I onr.st.ww (eet-iet-oot-(ge)gete) eten, innemen van voedsel II o –1 maaltijd: nao ’t ete kin iech kómme –2 voedsel: ’t ete ies miech koud gewore
etensje ~* o.vkw etentje, kleine feestelijke maaltijd
etens۰loch ~* \ v etensgeur; ...oer lk\ o etensuur, etenstijd: syn: ete(n)stied; ’t zal rónd etensoer zin gewaes; ...res \ v etensrest, kliekje, syn: örte, otse; ...tied ~ m etenstijd; ...waar \ v verz.n. etenswaar, voedingsproduct
eter ~* m (mv.etersj) eter, tafelgast: v’r kriege vanaovend twiè etersj
etikèt \\\ o (etikètte-etikètsje) etiket
ètmaol \\ o (mv.ètmaole) etmaal
étraozjee \\\ [O] (Fr:étranger) m vreemdeling, buitenlander
etteleke \\ onbep.vnw ettelijke, menige, meerdere
etter \ m etter, wondvocht
ettere \ zw.ww. etteren, afscheiden v. etter
étwie m (etwies-etwieke) etui, foudraal, syn: foedraal, höls, houwer, koker, sjeij
eu \ v de lettertekencombinatie voor de tweeklank in: greun, bleuj, keul, meule (t.o.v. de korte klinker u in: sjtum, vrund)
eupene ~* zw.ww openen, openstellen, ontsluiten
eupener ~* m (mv.eupenersj) opener, flesopener
eupening ~* v (eupeninge-eupeningske) opening –1 gat –2 het openstellen –3 het beginnen
eur \ bez.vnw (2e p.mv) jullie: leef ouwersj, geer höbt eur kinger good opgetrokke; (ook 2e p.ev Uw /beleefdsheidsvorm): menièr, höbt geer eur hoes good verzekerd?
euver ~ I vz over –1 boven: hae vluug lièg euver de grónd -2 na verloop van: iech kóm euver ‘n week –3 als vorm van bedekken: hae houw broebbele euver ziene gansen erm –4 als vorm van macht: dao gaon iech neet euver –5 als tijdgrensoverschrijding: zie waor al twiè weke euver tied II bw over -1 aangaande: wat höbs doe euver häöm te zèğğe? –2 voorbij: dat geit waal euver –3 bevorderd (op school): iech bin euver –4 te veel: dao zin nog eerappele euver
euveraerd ~ \ [O/M] bw opgebaard, syn. op sjouf: hae haet veer daag euveraerd gelege
euveral ~ ~ I bw overal –1 alom, op alle plaatsen: iech höb ‘m euveral gezeuk –2 alles (met voorzetsel) zie haet euveral get op te zèğğe II m overall, werkpak aan één stuk
euverbliefmoder ~ lk~ ~ v overblijfmoeder
euverbliefsel ~ lk\ o overblijfsel, restant; syn: res
euverblieve ~ lk~ st.ww overblijven –1 resteren –2 het pauze-uur tussen de middag op school blijven
euverbloeze ~ lk\ zw.ww overblousen: doe mós diech ’t humme get euverbloeze
euverbodig ~ \ bn.bw overbodig, onnodig syn.ónnuèdig
euverbreve ~ \ zw.ww overbrieven (ongunst.), doorvertellen, verklikken, syn. aanbringe, aandrage, aangeve, aanklage, aansjiete, klepsje
euverbringe ~~ st.ww overbrengen
euverbröğğe ~\ zw.ww overbruggen
euverdaad ~ \ moverdaad, overmatig gebruik, overvloed, weelde
euverdaag ~~ bw overdag
euverdèk ~\ bn overdekt: saer ’t veurig jaor höbbe zie ‘n euverdèk terras
euverdin ~\ [O/M] m zolder boven dorsvloer
euverdinke ~ ~ st.ww (dinke) overdenken: hae zoot zien zung te euverdinke
euverdóndere ~ \ zw.ww overdonderen
euverdoon ~~ onr.st.ww (→doon) overdoen –1 van de hand doen, overdragen hae haet de kafffee euvergedoon aan ziene zoon –2 nog eens doen, herhalen
euverdrach ~\ v overdracht; de euverdrach van de ièreteikes vóng plaats op ‘t sjtadhoes
euverdrage ~~ onr.st.ww (→drage) overdragen
euverdreve ~~ bn.bw overdreven, te ver doorgedreven, buitensporig
I euverdrieve ~~ st.ww overdrijven: die buuj drief euver
II euverdrieve ~~ st.ww overdrijven: hae wilt nog al ins gaer euverdrieve; syn. →verve
euverdweersj ~~ bn.bw overdwars
euverein ~ ~ bw overeen, over elkaar: zie zoot mèt de bein euverein; dat kump euverein oet
euvereinkómme ~ ~~ onr.st.ww (→kómme) overeenkomen: zie zin oeteindelek mèt de pries euvereingekómme
euvereinsjtumme ~~\ zw.ww overeenstemmen
euvergaaf ~ \ v overgave –1 het overgeven, overdragen –2 toewijding, inzet
euvergank ~ ~ m overgang –1 het overgaan –2 verandering –3 de vrouwelijke overgangsjaren
euverganks-jaore ~~ ~ mv overgangsjaren, wisseljaren, menopauze, syn. wiesseljaore
euvergerdien ~ lk\ v overgordijn
euvergeve ~ ~* onr.st.ww (→geve) overgeven -1 overhandigen –2 braken, syn: giebbele, sjpieje -3 wk.onr.st.ww zich overwonnen verklaren, capituleren
euvergewiech ~ kk\ o overgewicht
euvergoon ~ ~* onr.st.ww (→goon) overgaan, veranderen van toestand -1 op school overgaan naar hogere klas -2 genezen, het verdwijnen van de pijn of de aandoening
euverhand ~ ~ v overhand, overmacht syn.euvermach: zie houwe de euverhand
euverheen ~\ bw overheen: dao ies euverheen te kómme [O: euverhaer]
euverheid ~~ v overheid
euverhöbbe ~\ onr.st.ww (→höbbe) overhebben –1 meer hebben dan nodig: es v’r get euverhöbbe, kries doe ouch get –2 kunnen missen: veur dat good doel mót me get euverhöbbe
euverhole ~ ~* zw.ww overhalen, ompraten syn. umkalle
euverhoup bw overhoop, door elkaar, in wanorde, in onmin: ze höbbe bie die hoeszeuking al euverhoup gehaold
euverhoute ~~ onr.st.ww (→houte) overhouden, gedurende bepaalde tijd iets bewaren of overhebben
euverhuère ~\ zw.ww overhoren, afvragen, laten opzeggen
euverhumme ~~ o overhemd
euverig ~ bn overig, overblijvend
euverigens ~ bw overigens, voor de rest, trouwens
euverjäörig ~\ bn overjarig –1 meer dan ’n jaar oud –2 ouderwets
euverjas ~ \ m overjas
euverkoke ~~* zw.ww overkoken: laot de mèlk neet euverkoke
I euverkómme ~ ~ onr.st.ww (→kómme) overkomen, verplaatsen naar je toe : hae zou euverkomme oet Australië
II euverkómme ~ ~ onr.st.ww (→kómme) gebeuren, ervaren: zoaget kin miech allein euverkómme
euverkóms ~\ v overkomst: zien euverkóms weurt dringend gewinsj
euverkruus ~~ bw overkruis syn.kruselings
I euverla ~\ st.ww overladen: bie de sjtase woorte de karre mergel euvergela in de wagóns →la; [J: euverlaje]
II euverla ~\ st.ww overladen: zie woort euverla mèt ièrbewieze [J: euverlaje]
euverlaote ~\ onr.st.ww (→laote) overlaten
euverlas ~\ m overlast, hinder
euverleech ~\ o bovenlicht, lichtraam boven deur
euverlèğ ~\ o overleg
I euverlèğğe ~ \ st.ww overleggen, ter inzage overdragen
II euverlèğğe ~ \ st.ww overleggen, beraadslagen
euverleve ~~* zw.ww overleven
I euverleze ~~* onr.st.ww (→leze) overlezen (vluchtig) doorlezen
II euverleze ~~* onr.st.ww (→leze) overlezen, het uitspreken van een bezweringsformule bij het exorciseren (de duivel uitbannen): doe mós diech ins laote euverleze
euverloup ~~ m –1 overloop, trapportaal, syn. trappertaol –2 buis voor de afvoer van overtollig water
I euverloupe ~~ onr.st.ww (→loupe) overlopen –1 hae leep euver nao de ander partiej –2 de regetón leep euver
II euverloupe ~~ onr.st.ww (→loupe) overlopen: d’n inbreker woort door de plisie euverloupe
euverluiper ~ ~ m –1 overloper; dun, smal tapijt dat over de loper wordt heengelegd –2 overloper naar andere partij, deserteur
euvermach ~\ v overmacht
euvermake ~~ zw.ww overmaken -1 opnieuw maken -2 overboeken van geld
euvermaot ~\ v overmaat: tot euvermaot van ramp
euvermeistere ~~ zw.ww overmeesteren, overweldigen
euvermeudig ~ \ bn.bw overmoedig, roekeloos
euvermood ~\ m overmoed, roekeloosheid
euvermörge ~ ~∂ bw overmorgen
euvernachting ~\ v overnachting
euvernumme ~~ st.ww overnemen: veur e zach prieske wil iech dae fiets waal euvernumme
euvernuujts ~\ bw overnieuw, opnieuw; syn: obbenuujts
euveroer ~\ v overuur: hae krieg de euveroere neet langer betaald
euverpaad ~ ~ o overpad: dae boer haet op dat sjtök grónd nog ’t rech van euverpaad
I euverrieje ~ ~ st.ww overrijden, opnieuw rijden
II euverrieje ~ ~ st.ww overrijden, omverrijden; op dae-n euverweeg ies emes door de sjneltrein euverreje
euversjlaag ~ ~ (mv.euversjlaeg) m overslag –1 vergeten gedeelte bij verfwerk: iech zeen hie ’n euversjlaegske –2 deel dat ’n onderliggend deel bedekt b.v. bij dakbedekking, kleding of papier –3 bij kaartspel: het binnenhalen van een niet verwachte trek –4 sprong of beweging v.h.lichaam met draaiing om de breedte-as middels ‘n handstand
euversjloon ~ ~* onr.st.ww (→sjloon) overslaan –1 over iets anders heen slaan of vouwen –2 iemand of iets vergeten of beurt voorbij laten gaan –3 met stem in ’n hogere toon overgaan –4 handelsgoederen opslaan –5 het bij ’n brand overslaan van vuur
euversjoon ~\ m overschoen, rubberen winterschoen over de gewone schoen gedragen
euversjot ~ \ o overschot, restant syn: res
euversjpanne ~ \ bn overspannen, overprikkeld syn. euver de toere
euversjpel ~ ~ o overspel
euversjrieve ~ ~ st.ww overschrijven –1 opnieuw schrijven –2 uit ander geschrift overnemen –3 in ’n ander register, bestand of rekening laten opnemen syn. umsjrieve
euversjtappe ~\ zw.ww overstappen; doe mós in Heelder euversjtappe
euversjte ~* m overste -1 hoofd van klooster –2 aanspreektitel voor luit.kolonel
euversjteke ~ ~* onr.st.ww (→sjteke) oversteken
euversjtruime ~\ zw.ww overstromen
euvertip ~ \ m tip, fooi, drinkgeld syn: fooj
euvertrèk ~ \ m (mv.euvertrèkke) overtrek, bekleding, hoes, tijk syn. bekleijing, teek
I euvertrèkke ~ \ st.ww –1 overtrekken: die teikening ies euvergetrokke -2 stuktrekken: hae haet ziene riejsjtartel euvergetrokke
II euvertrèkke ~ \ st.ww overtrekken –1 bekleden: zie höbbe ziech de rouksjtool obbenuujts laote euvertrèkke –2 overdrijven, opblazen
I euvertroeve ~ lk\ zw.ww overtroeven, bij kaartspel een hogere troefkaart uitleggen dan de voorgaande
II euvertroeve ~ lk\ zw.ww overtroeven, overtreffen, aftroeven
euvertuge ~ lk\ zw.ww overtuigen
euverval ~ ~ m (mv.euvervalle) overval
I euvervalle ~ \ onr.st.ww (→valle) overvallen, aan de andere zijde vallen van; de eppel oet d’n appeleboum van de naober zin euvergevalle
II euvervalle ~ \ onr.st.ww (→valle) overvallen, overrompelen, verrassen, overmannen
euvervaller ~ \ m (mv. euvervallersj) overvaller, iemand die ’n overval pleegt
I euvervare ~ ~ onr.st.ww (→vare) overvaren: hae haet miech mèt zien beutsje bie Gäöl de Maas euvergevare
II euvervare ~ ~ onr.st.ww (→vare) –1 overvaren, ondersteboven varen –2 overrijden, omverrijden [O/M] syn. euverrieje
euververmeujd ~ \ bn oververmoeid, syn: poem, kepotmeug, keduuk, fetuuj
euvervlood ~ \ m overvloed: die sjieke vrouw houw kleijer in euvervlood
euvervol ~ ~ bn overvol, stampvol, propvol, syn: sjtampevol, bómmevol
euvervraoge ~ \ onr.st.ww (→vraoge) overvragen
euverwaeging ~ \ overweging
euverweeg ~~* m (mv.euverwaeg ~\ -euverwaegske) overweg, spoorwegovergang
euverwerk ~ ~∂ o overwerk
I euverwèrke ~ ~∂ zw.ww overwerken, langer werken dan gepland
II euverwèrke ~ ~∂ wk.zw.ww overwerken; de gezondheid benadelen door teveel werken
euverwiech ~kk\ o overwicht, grotere invloed
euverwinning ~ \ v (euverwinninge-euverwinningske) overwinning, zege
euverzeen ~ ~ onr st.ww (→zeen) overzien: de ramp ies neet te euverzeen
euverzètte ~ \ st.ww overzetten –1 vertalen –2 met boot overzetten
euverziech ~ kk\ o overzicht –1 het overzien –2 beknopte samenvatting
euverziej ~ kk\ v overzijde, overkant syn. euverkant
eve ~* even: -1 bn door twee deelbaar: de eve getalle (tgov. ómp) –2 bw net zo: hae ies bekans eve groat es ziene pap
evebeeld ~* \ o evenbeeld, syn.ein geliek
evemiensj ~* kk\ m evenmens, medemens
eveste ~* m meest geëigende, de geschiktste syn. eigeste
eveväöl ~* \ onbep. telw evenveel (veur ...) hae kreeg eveväöl es ziene broor
evewiech ~* kk\ o evenwicht; zie verloort häör evewiech
evezièr ~* \ bw evenzeer, eveneens
èvvel(s) [O] voegw. bw echter, evenwel, toch, nochtans (ook: evel of aevels); [M/J: intans]: ’t sjtèlt neet väöl veur, iech höb èvvels gowen hoop drop dat ’t good geit kómme
eweg \\ bw weg, hier vandaan: hae geit wied-eweg (vaak met voorgevoegd bn.bw:b.v. plat-eweg, lank-eweg)
ezel ~* (ezele-ezelke) ezel –1 dier –2 standaard, schildersezel syn: sjtäönder –3 scheldn.domoor
ezels۰bröğske ~* \ o.vkw ezelsbruggetje, hulpmiddel om bep. vraagstuk op te lossen; ...drach \ v ezelsdracht, lange zwangerschap; ...oar \ v ezelsoor, omgekrulde hoek v.e. blad in een boek e.d.; ...röğ \ m ezelsrug –1 scherpe, opwaarts gebogen rug (als gebrek bij paard) -2 dekstenen op muur vanaf het midden haaks naar beide zijden afhellend; ...veule ~ o ezelsveulen, ezelsjong