hèğğe۰sjièr \ v haagschaar, heggenschaar
h \ v –1 het letterteken voor de ruismedeklinker h aan het begin van een lettergreep, danwel aan het eind van een open lettergreep om ’n korte klinker te waarborgen –2 het tweede letterteken van de scherpe, stemloze wrijfmedeklinker ch (t.o.v. g): hae lachde mèt häör, meh hae heel häör hoag
haaksj ~ v (mv.haaksje) aks, grote bijl
haam \ m (hame-haemke) haam –1 halsjuk voor trekdier –2 draagjuk voor de mens -3 steeknet bij visvangst –4 slagnet bij vogelvangst –5 looptuigje voor kind
haam۰kösse \ \ o haamkussen t.b.v. de schouders; ...meker ~* m haammaker (zadelmaker); ...sjeut ~* (Th.D.) maretak; vogellijm, mistletoe; syn. vogelliem; ...sjpièn \ m houten geraamte van de haam v.e. trekdier; ...vas \ bn.bw rechtlijnig, principieel, volgzaam
haan \ m (hane~-haeneke) haan
haar۰bol \ ~ haarspit; metalen bol, gebruikt bij het scherpen van ’n zicht of zeis (aambeeldje) (ook:Th.D)
haar۰hamer ~ ~ hamervormig gereedschap om de zeis scherp te kloppen op het haarspit; ...inkele ~ wk.zw.ww zich tijdens het lopen met de enkels pijnlijk aanstoten; ...wieletig lk\ bw geprikkeld, kribbig, kregelig, syn: kreutsjeltig, krietsjeltig, sjagrienetig; ...willig ~ [O] bn.bw on(ge)willig
haas \ m (haze~-haeske) –1 haas (knaagdier) –2 het malse lendenvlees van slachtvee
haat ~ m (g.mv) haat, diepe afkeer: die twiè zin haat en nied
habbekrats \ \ m (habbekratse-habbekretske) –1 habbekra(t)s, kleinigheid syn.hanepinneke -2 luttel geldbedrag
habiet \ lk~ m (mv. habiete) habijt, geestelijk gewaad
habsjaar \ \ [M/J] m inhalig persoon, vrek; [O]: kliejesjieter(t), syn: biès, ertentèller, fenningefötser, geldwouf, haole, hapsjar, krintekakker, krintentèller, nejje, nieppenejjer, pans, sentebieter, sentewouf, sjraper, wouever(t)
hachele \ zw.ww (alleen in uitdrukk: doe kins miech de bout hachele (Th.D)
hachelek \ bn.bw hachelijk, kritiek, netelig
hae ~ pers.vnw hij (3e pers.m.ev.) [O: hee]
haer ~ [O] bw her -1 heen: woa geis doe haer? [M/J: heen] syn. obbaan –2 vandaan: woa kums doe haer? [M/J: vandan] -3 geleden: dat ies jaore haer [M/J: geleje]
haerd \ m.stofn. harde laag in mergel syn. tauw (Th.D: taw)
haere \ [O/M] zw.ww harden, het verharden van ijzer door plotselinge afkoeling
haerkóms ~\ [O] v herkomst →aafkóms
hagedies \\ kk\ m (hagediesse-hagedieske) hagedis
hagel ~ m verz.n. –1 neerslag in de vorm van ijskorrels –2 gegoten loden korrels waarmee men schiet
hagelbuuj ~ kk\ v hagelbui syn: hagelsjoel
hagele ~ onpers.zw.ww hagelen
hagelevol ~~ bn stomdronken, syn: bómmezaat, hartsjtiekke, kachel, kenónszaat, lazeres, sjterezaat, sjtróntzaat, vol
hagel۰nuuj ~ kk\ bn fonkelnieuw, nagelnieuw syn. sjplinternuuj, vónkelnuuj; ...sja v hagelschade; ...sjlaag ~ m verz.n. hagelslag, chocoladestrooisel als broodbeleg; ...sjoel lk\ o hagelbui; ...sjtein ~ m hagelsteen
hagelskaon ~ ~[O] →hagelsjtein
hagelwiet ~ kk\ bn hagelwit, syn. sjnièwiet
hağğele \zw.ww hakkelen, stamelen
hağğeltig \ bw hakkelend, stamelend
hajbaj \\ v (mv.hajbajje) haaibaai, bazige vrouw
hajja \\ m (g.mv) bed, slaapplaats: iech lèğ miech in d’n hajja; syn.→ bèd
hajje \ wk.zw.ww zich haasten syn: z.sjpowe
hak \ m (hakke-hekske) hak –1 m hiel van de voet –2 m verhoging onder ’n schoen t.b.v de hiel –3 v spade met gekromd blad om grond los te hakken
hak۰biel \ lk\ v/o hakbijl, bijl met korte steel; ...blok \ m houtblok waarop men hakt;
hakke \ zw.ww -1 hakken, slaan met hakwerktuig –2 bepaald tolspel
hakkesjeun \ \ mv damesschoenen met hoge hak [O: hakkesjoon]
hak۰loap \ \ [O](Th.D) o hakbord, kapbord (keukengerei); ...mets \ o hakmes, kapmes; ...sjtruè \ o.verz.n hakstro, stro om haksel van te maken; ...tol ~ m priktol (jongensspeelgoed)
hal \ v (halle-helke) hal
halfe ~∂ m (mv. halfe) halfwinner, pachter die de landerijen bebouwt voor de helft van de opbrengst
halseuverkop ~~\ bw halsoverkop, in allerijl, (A: halsövverkopp) syn: hölvertröl
hamer ~ m (hamersj~-hemerke~*) hamer
hamere ~ zw.ww hameren –1 met hamer slaan –2 blijven aandringen, benadrukken
hamer۰sjlaag ~~ m hamerslag –1 slag met hamer –2 schilfers t.g.v. het smeden -3 ‘gehamerd’ effect in verf of metaal; ...sjteel ~ m hamersteel; ...sjtök \ o hamerstuk, voorstel dat zonder discussie kan worden afgedaan; ...tièn \ m hamerteen, vergroeide (2e) teen
hampele ~ zw.ww stuntelen, hannesen, onhandig te werk gaan, syn:→brağğele
hampeleman ~~ m krabbelaar, onhandig persoon syn. hampelepièr, taperaer
hampfel ~ v (hampfele-hempfelke) handvol (vgl. jónkfer→jómpfer)
hampfelaer ~ \ m handtastelijk, vrijpostig persoon: daen hampfelaer kin de heng neet heim houte
hampfele ~ zw.ww vrijpostig betasten, syn. befoemele
hampfelerwies ~ lk\ [O] bw met de handen vol: Prins Karneval sjmeet hampfelerwies de babbelaere oet; (ook: hampfelsgewies
hand ~ v (heng \ -henneke \) hand
hand۰balle ~ \ o handballen; ...baog \ m handboog; ...begaasj ~ v handbagage; ...beursjtel ~ m handborstel, (hand)veger, stoffer; ...book \ o handboek; ...breidde \ v handbreedte; ...doke-rèk \ \ v handdoekenrek; ...dook \ m handdoek; ...drök \ m handdruk
handel \ m ook: spullen, hebben en houwen: sjuuf mèt dienen handel !
handele \ zw.ww handelen
handels۰reiziger \ \ [O] m handelsagent, vertegenwoordiger [M]; ...waar \ v koopwaar handelsgoederen; ...wies lk\ v handelwijze, manier van doen
hand۰gemein ~ \ o handgemeen; ...have \ zw.ww handhaven; ...lenger \ m -1 handlanger syn: oaperknech –2 helper in het kwaad; ...leze ~* st.ww handlezen; ...lödder \ v trapladder syn: traplödder; ...sjlaag ~ m handklap bij belofte of (ver)koop; ...sjrief kk\ o handschrift; ...sjtand ~ m handstand; ...teikening ~ v handtekening; ...tesj \ v handtas; ...umdriè \\ m handomdraai syn. wiesj; ...werk ~∂ -1 o handwerk (breien, haken, knopen) -2 werkstuk, product van handenarbeid; ...wesj \ v handwas, wasje dat men op de hand doet; ...wiezer lk\ [O/M] handleiding; ...zaeg \ v handzaag
hane۰balk ~ ~∂ m hanenbalk, horizontale balk boven in ’n dakgebint; ...bar \ v snackbar waar uitsluitend gebraden haantjes worden verkocht; ...gevech \ o hanengevecht; ...kamp ~ m –1 kam van ’n haan –2 hanenkamvormig krentenbroodje; -3 hanenkamvormig kapsel; ...krièmer \ m [O] marskramer in gevogelte; ...pinneke ~ o.vkw kleinigheid syn: habbekrats; ...puèt \ mv onbeholpen slecht handschrift; ...sjrej ~ m hanengekraai, tijdsduur tussen twee hanenkraaien: mèt Driekeuninge höbbe de daag 'nen hanesjrej gelengk; ...sjteek ~ m hanentree, hanentred, ronde geelwitte plek onder het dooiervlies in ‘n ei tgv zaad v.d. haan (kiemblaasje)
hanewiekser ~ kk\ m scheldn. schraal, gewiekst mannetje syn:hanewörger
hangbröğ v hangbrug
hange ~ onr.st.ww (hang-hingk-hóng-gehange) hangen
hang-en-sjleetwerk \\\~∂ o hang-en-sluitwerk
hang۰kas \ \ v hangkast; ...lödder v hangladder
hank ~ m –1 hang, neiging –2 heuvelflank
hanne \ [O/M] onpers.zw.ww handen, goed mee overweg kunnen: dat hant 'm good
hannes \ m (mv. hannese) sul, sukkel syn. söl
hannese \ zw.ww (alleen i.s.m. te ...) hannesen, prutsen, stuntelen; syn:→brağğele
hanskasper \ \ [O/M] m scheldn. klungelaar, syn: hampeleman: doe bies miech ‘nen hanskasper
hantef ~ [O] o (hantefe-hantefke) handvat
hantere \ \ zw.ww hanteren, kunnen omgaan of werken met
hantering \ \ v (mv. hanteringe) kleine boerderij
haof ~ →hoof ~
haok \ m (häök-häökske) haak
haoke \ zw.ww –1 haken, blijven hangen of steken -2 beentje lichten
haokekruus \ lk~ o hakenkruis
haokele \ zw.ww soort handwerken syn: kersjere (ook: häökele)
haokel۰gare \ ~ o haakgaren syn.kersjeergare; ...naold \ v haaknaald syn. kersjeernaold; ...werk ~∂ o haakwerk syn. kersjeerwerk
haokeman \ \ [O/M] m watergeest in de Geul en poelen, gebruikt om kinderen angst aan te jagen i.v.m. verdrinkingsgevaar: ....., andersj trèk diech d’n haokeman mèt zienen haok de Geul in
haoklödder \ \ v haakladder syn. hanglödder
haoks \ bw haaks, rechthoekig, 90º
häölde \ [O] v (mv.häöldes) holte, lege ruimte binnen iets; [M] häölte; [J] holte
I haole \ m (mv. haole) gierigaard, syn. nejje
II haole ~ → hole ~
haolhoes ~ lk~ [O] → hoolhoes
haoliezer \ lk~ o getakt ijzer waaraan men de ketel boven het vuur hing
haoligheid \ ~ v gierigheid, inhaligheid
haol۰kan ~\ v kan, waarmee het bier werd gehaald voor huishoudelijk gebruik; ...kètting \ v ketting, waaraan ‘n ketel (boven vuur) hoger of lager gehangen kan worden
häöm \ (ongeaccent. vorm: ’m) pers.vnw 3e en 4e naamval mann. enkelv. hem: iech höb häöm in vertroewe genómme; zie haet häöm good gedresseerd
haon ~ → hoon ~
haop ~ → hoop ~
haor \ v (haore-häörke) haar: dao zoot ’n haor in de boter
häör \ haar -1 voorwerpsvorm v/ev v.h. pers. vnw zie/ze: iech höb ’t häör gezag (ook:’r) syn. ze; hae haet häör sjlech behandeld –2 bez.vnw (3e p.ev): zie brach häör kind bie häör ouwersj
haorbeursjtel \~ m haarborstel
haord \ v (haorde-häördsje) –1 treeft, metalen vlechtwerk op drievoet, als onderzetter (om de nog warme vlaai te laten afkoelen) –2 hor
haordrach \\ v haardracht, kapsel, coiffure; [O]: kwaffuur
haore \ -1 mv. hoofdhaar, haardos: iech mót mörge veur de haore goon -2 bn haren, van haar gemaakt; dat móste doon mèt ‘nen haore beursjtel
häöre ~ → heure
häörentwege \ ~ bw harentwege
häörepaerd ~ ~ → heurepeerd
haor۰fien \ lk~ (A: horfiin) bn.bw haarfijn, precies, nauwkeurig, syn. haorgenau, kloksjlaag, persies, zjuus, krek, prómp, zuver; ...genau \ ~ (D) bn.bw haarfijn; ...greuj \ m haargroei
haorig bn harig, met haar bezet, behaard aanvoelend
haorn ~∂ → hoorn ~∂
haor۰nètsje \ \ o.vkw haarnetje; ...sjerp ~∂ bn.bw haarscherp; ...sjniejer lk~ [O] m haarsnijder, kapper, coiffeur, syn. kwaffäör; ...sjpang \ v haarspeld; ...sjtökske \ o vkw haarstukje, pruikje; ...verf \∂ v haarverf; ...vlöch \ v haarvlecht; ...wörm ~∂ m dauwworm, hoofdeczeem bij kinderen
I haos \ [M] bw haast, bijna; syn: [O:zièrnao]; [M:bekans]; [J: bienao]
II haos ~ [O] v (mv.haoze) –1 (lange) kous –2 lederen vlechtwerk aan handvat van ‘n wandelstok
haozebingel ~~ [O] m kousenband
hap۰sjar \ \ m (mv.hapsjarre) vrek, krenterig, inhalig persoon; ...sjnap \ bn.bw hapsnap, willekeurig, op goed geluk
hare \ zw.ww haren, scherpen, met ‘n haarhamer op zeis slaan om deze te scherpen
hart \ o (harte-hertsje) hart –1 orgaan syn: rikketik –2 zetel van het gevoel: dae haet veur de zaak –3 afbeelding, vorm of figuur van het menselijk hart –4 de kern of het binnenste van iets
harte \ v (mv) harten, benaming voor ‘n hartvormige, rode speelkaart in het kaartspel: hae houw van de harte ‘nen troevemiezel in de heng: hartenaos, hartekeuning, hartedam en harteboer
hartelek \ bn.bw hartelijk -1 innig, welgemeend vanuit het hart –2 hartig, pittig, krachtig van voedsel
hartendeef \ \ m hartendief
hartewunsj \ \ v hartenwens
hartig \ bn.bw pittig, krachtig, ongezouten van onstoffelijke zaken: iech mót ins e hartig weurdsje mèt ‘m kalle
hart۰infark \ ~∂ [J] hartinfarct, hartaanval; ...kwaol \ v hartkwaal; ...sjlaag ~ m hartslag; ...sjtiekke kk\ -1 bw hartstikke, zeer, heel –2 bn stomdronken: hae waor wir hartsjtiekke ! syn.→sjtróntzaat; ...versjäörend \ bn hartverscheurend
hasjee \\ m hachee, gerecht van gehakt vlees
hate ~ zw.ww haten: zie haatde ziech al jaore
hauf ~ bn.bw half: in d’n hauven duuster
hauf۰broor ~\ m halfbroer; ...gaar ~ bn halfgaar, niet goed wijs; ...laeg \ bn halfleeg; ...sjeid ~ [O] bw halverwege het grondstuk; ...sjpeler ~ m halfspeler in voetbal- of ander sportteam; ...sjteinsmoer \lk~v halfsteensmuur; ...um \ o gemengde drank: half-om-half licht bier met donker bier; ...vaste \ (r.k.) halfvasten, het midden van de 40-daagse vasten; ...was \ m halfwas, ’n halfopgeleid of aankomend vakman; ...zuuster \ v halfzus(ter)
haus ~ m (hejs-hejske) hals
haus۰band ~ ~ m halsband; ...dook \ m halsdoek syn. foelaar [O]; ...kètting \ v halsketting; ...plak \ m driehoekig gevouwen en geknoopte halsdoek voor mannen
hauvegare \\\ m dwaas persoon syn. → flabbes
hauverwaegs ~ \ bw halverwege, halfweg
have ~ v –1 (mv.haves) haven, waterbekken m. ligplaats v. schepen -2 toevluchtsoord
haver ~ m haver, plantengeslacht, veldgewas
haver۰das ~ \ m klein persoon syn. kröppel, ónderdeur; ...èsj \ [O] v lijsterbes, [M/J]: liesterbes; ...kies kk\ v haverkist; ...klap \ m haverklap (alleen i.s.m. um d’n ...): telkenmale; ...sjtruè \ o (g.mv) in water geweekt stro als geneeskrachtig middel tegen wintervoeten
haze۰gerf ~ \∂ m hazenkervel, duizendblad; ...jach \ v hazenjacht; ...kliè \ v hazenklaver, witte klaverzuring, syn: haze-serel
hazelaer ~\ m (hazelaere-hazelaerke) hazelaar, hazelnotenboom
haze۰leger ~ ~* o hazenleger, ligplaats van de haas; ...lepel ~*m het (omhoogstaande) oor van de haas; ...luip ~ m hazenloop, hazenpad; ...luup kk\ v hazenlip, gespleten bovenlip
hazelwörm ~ ~∂ m hazelworm
haze۰peper ~ ~* m hazenpeper, met peper en azijn gestoofd hazenvlees; ...poat \ m hazenpoot (als fetisj om de hals gedragen of bij bevalling onder het kussen gelegd); ...röğ \ hazenrug, gebraad van de rug v.e. haas; ...serel \ m witte klaverzuring, syn. hazekliè; ...sjlaop \ m hazenslaap, onvaste lichte slaap
hebel \ (D) m (hebele-hebelke) handgreep, hefboom
heen \ [J] bw heen, naar toe ; [M] heer ~; [O]: haer ~
heenweeg \ ~* m heenweg, heenreis, de weg ergens naar toe
heer ~ [M] →heen
heerlek \ bn.bw heerlijk -1 smaakvol -2 prachtig
hèğ v (hèğğe-hèğske) heg(ge), haag, rij struiken als afscheiding
hèğğe۰doon \ ~* m haagdoorn, meidoorn (heestergeslacht); ...moos \ o eetbare wilde planten, b.v. jonge netels(spinaziesmaak); ...mösj \ v haagmus, bastaardnachtegaal, syn: taatsj
hèğğenadvekaat \ \\\ m heggenadvocaat, onbevoegd raadsman, beunhaas in rechtszaken
hèğğe۰rank \ ~ m heggenrank; syn: berwing, piespötteke, [O/M:→rierank]; ...roas \ v haagroos, wilde roos, hondsroos; ...sjièr \ v haagschaar, heggenschaar
heh (ook: heh-heh) tsw (in diverse toonhoogten en –lengten om uitdrukking te geven aan resp. genoegdoening, verwondering, bewondering, vermoeidheid, pijn, teleurstelling, opluchting etc.
heij \ v (heije-heijke) heide –1 heidevlakte of -landschap: v’r höbbe gewandeld op de Bergerheij –2 heideplant, dopheide, erica: heij, dao make ze besseme van
heija \\ m (g.mv) bed, syn: →bèd
heij۰krekel \ \ m heidekrekel; ...vink ~ v heivink, kneu (zangvogel)
I heil \ o heil, toevlucht, voorspoed, redding, welzijn, baat
II heil ~ bn.bw genezen, geheeld: die wónd ies bekans heil
heile \ zw.ww genezen
heim ~ [M] [O:→heimet] -1 o woonplek, heem; dat ies mien heim, dao bin iech gebore en getoge; iech gaon op heim aan -2 bw thuis: ziech heim veule, [J]: thoes ~
heimelek \ bn.bw -1 heimelijk, tot het ‘heim’ behorend, vertrouwd, intiem -2 verborgen, stiekem syn. sjtiekem
heimet: ~\ [O] m thuis, heem (D: Heimat)
heimfluiter ~~ [O/M] m thuisfluiter, scheidsrechter die in het voordeel van de thuisclub fluit; [J: thoesfluiter]
heimsj \ [O] (van: heimelek) –1 m stiekemerd –2 bn.bw stiekem, geniepig, gluiperig
heimwiè ~\ [O/M] m heimwee, het verlangen naar de geboortegrond; [M/J]: heimwee
heisj ~ bn hees, schor, [O/M]:graam
heisje ~ heten –1 (overg.) st.ww (heisj-heesj-geheisje) nadrukkelijk verklaren of benoemen: iech heisj uuch welkóm -2 (onoverg) onr.zw.ww (heisj-hèt-hètde-geheisje) genoemd worden: syn. ziech sjrieve: iech heisj Frens, nao miene vader
heit ~ bn heet, zeer warm
heitbleudig ~\ bn heetbloedig, opvliegend, snel sexueel geprikkeld
heite ~ m geilaard syn. sjerpe, bradser, hietsige
heitse ~ [O/M] zw.ww verhitten, stoken (D:heizen)
heiversj ~ bw huiswaarts, naar huis
hejfke \ o.vkw halfje, helft van ’n zekere maat van eet- of drinkwaren
hejsj ~ v (hejsje-hejsjke) handschoen
heks v (hekse-hekske) heks, tovervrouw, feeks, syn. hèllevaeg →fièks
hekse zw.ww heksen, toveren (alleen inf.): iech kin neet hekse (repliek op een onredelijke aanmaning tot spoed)
hekse۰bessem \ \ m heksenbezem; ...jach \ v heksenjacht, niets ontziende bestrijding v.e. fenomeen, klopjacht; ...krink ~ m heksenkring (v. paddestoelen), syn. taterkrink
heksel \ –1 m haksel, gesneden kort stro of hooi als veevoeder –2 [O] o (keukengerei) plank met drie opstaande randen (en ’n bijltje) om groente fijn te hakken
heksele \ -1 zw.ww hakselen –2 mv duigen, diggelen, scherven syn. kertale: die glazere sjotel veel miech in heksele
heksel۰kies \ kk\ v hakselkist; ...mesjien \lk\ o hakselmachine, hakselaar
heksenhood \ \ m zwarte punthoed v.e. heks;
hekseriej \\ v toverij
heksesjeut \ ~* m pijnscheut in de rug
hel ~ I bn hard –1 van geluid: ‘nen helle sjlaag –2 van snelheid: ’n hel vaart –3 van materie: dae wèğ ies hel gewore II bw -1 meedogenloos: emes hel aanpakke –2 met kracht, op onzachte wijze: ’n deur hel toewsjmiete –3 inspannend: hel wèrke –4 [O] bijna: ’t waor hel tièn oer syn. haos, bekans
hèl \ v (hèlle-hèlke) hel -1 onderwereld, verblijfplaats der verdoemden -2 plaats of toestand van verschrikking
held ~ m (mv.helde) –1 held, dapper persoon –2 (scherts.) anti-held: ‘nen held op zökke
helder \ bn.bw duidelijk (zintuiglijk, verstandelijk waarneembaar): 't waor miech helder, ’n helder sjtum, ’n helder loch
helderzeende \ \ m/v helderziende, paragnost
hèlf \∂ v (hèlfte-hèlfke) helft: waore v'r al mer op de hèlf
helgood ~ \ [O] o hard graan
helikoptaer ~\\ \ [M] m helikopter, wentelwiek, [J: helikopter]
helle \ I zw.ww –1 [O/M] inspannend werken syn.→morkse: blief neet helle, de vakman belle –2 (scherts.) aanmodderen –3 schuin aflopen, hellen –4 neigen: ’t ies waal blauw, meh ’t helt nao ’t greun II m -1 harde aardlaag: bie ’t grave zoot iech nao twiè sjöppe op d’n helle -2 (mv: helle) gehard, meedogenloos persoon: hae sjteit bekind es ‘nen helle
hèlle۰pien \ lk\ v hellepijn, helse pijn; ...vaeg \ v (mv. hèllevaege) helleveeg, boosaardig wijf, syn:→ krağ; ...vuur ~ o hellevuur, het vuur van de hel
hèllig [O/M] ~ bn.bw heilig, [J: heilig]
hèllig۰dóm ~ \ o heiligdom; ...dómsvaart \~ v heiligdomsvaart
hèllige ~ I zw.ww heiligen, wijden aan, eren II m (mv. hèllige) heilige, [J: heilige]
hèllige۰beeld ~\ o heiligenbeeld; ...huuske ~\ o.vkw -1 heilighuisje, rustaltaar tijdens processie (r.k.) –2 (scherts.) café
hèlligen۰aovend \ \ m kerstavond; ...daag ~ heiligedag, (r.k.) kerkelijke feestdag die niet op zondag valt
hèllige-sjpring-op-de-luuj \\\\\ m vrouwengek, rokkenjager; syn:sjanseremmel
hèllighartbeeld \\\\ o beeld van het H.Hart van Jezus (r.k.)
helligheid \ ~ v hardheid
helm \∂ m (helme-helmke) helm
hel-op ~\ bw hardop; dat maog me neet hel-op zèğğe
help ~∂ v (helpe-helpke) –1 bretel, broekdrager –2 zadelriem/buikriem v.h.paard
helpe ~∂ onr.st.ww (help-hölp-holp-geholpe) helpen -1 meehelpen: kins doe miech effe helpe, iech maog neet zjwoar luuchte –2 opereren: hae weurt mörge geholpe –3 baten: die zauf hölp neet –4 (zelf)redden: hae kin ziech nog good helpe
hèlsj \ bn.bw (van/oet de hèl) hels, zeer ernstig, woedend: zie liejt hèlsje pien
hemel ~ m (hemele-hemelke) -1 hemel, godsrijk –2 uitspansel –3 draagbaar baldakijn in processie (r.k.)
hemel۰draeger ~ \ m hemeldrager (ad. 3); ...hoag \ bn.bw hemelhoog; ...riek lk~ o hemelrijk
hemels۰breid ~ ~ bn.bw hemelsbreed, in vogelvlucht; ...gedöld o engelengeduld, syn: ingele-gedöld
Hemelvaart(sdaag) ~\~~ m Hemelvaart(sdag)
hemme \ [O] zw.ww talen, kikken syn . gebière
hendig \ bn.bw -1 handig, handvaardig (v. mens) -2 handzaam, geschikt in het gebruik: dat ies nog ins e hendig metske –3 bw erg, behoorlijk: dat hoes waor hendig groat
hends \ m hands (g.mv) (tsw: uitroep i.g.v.) handspel bij voetbal: dat waor ‘nen aangesjoten hens
henger \ m (hengersj-hengerke) (kleer)hanger
henkelman ~ ~m draagstel v. ketelset met één hengsel, set marmieten
hepke \ o.vkw (mv.hepkes) hapje syn. buufke
heppetig \ bn.bw happig, inhalig, hebzuchtig, gretig: dao hoofs doe neet heppetig op te zin
herbore ~* bn herboren: iech veul miech wie herbore
herder \ m (herdersj-herderke) herder [O:sjièper]
herdinke ~ st.ww herdenken
herdrök \ \ m herdruk
hereupene \ ~* zw.ww heropenen
herfs \∂ m herfst; syn: naojaor
herfs۰bloom \∂ \ v herfstbloem, chrysant, syn. katrienerbloom (v. H.Catharina )
Herfse kiès \∂ \ m kaassoort uit het Land van Herve (B), Limburgse kaas; syn: sjtinkkiès, rómmedoe
herfssjtökske \∂ \ o.vkw bloemstukje in herfsttooi
herhaoldelek \ ~ bw herhaaldelijk
herhole \ ~* zw.ww herhalen
herkäöring \\ v herkeuring
herkeesbaar \ \ bn herkiesbaar
herkinne \ \ zw.ww herkennen
herkóms \ \ [M/J] herkomst, afkomst, oorsprong [O]: haerkóms; syn. aafkóms
herkriege \ lk~ wk.st.ww. herkrijgen, herstellen
herleije \ ~ zw.ww herleiden
herleve \ ~* zw.ww herleven
hermenie \∂\kk\ v (hermenieje-hermenieke) harmonie als muziekgezelschap
hermitaasj \\ \ [O/M] v hermitage, kluizenaarsverblijf, [J: kloes]
hermskörf ~∂ ~∂ m (ook: ermskörf) armkorf, hengselmand, draagmand a.d. arm
hersje۰gimnestiek \\ \\ kk\ m hersengymnastiek; ...pan \ v hersenpan
hersjes mv hersenen
hersje۰sjödding \\ \ v hersenschudding; ...werk ~∂ o hersenwerk, syn. dinkwerk
hersjoaling \\ v herscholing
hersjrieve \ lk~ st.ww herschrijven
hersjtèlle \ \ zw.ww herstellen
hert \ o (herte-hertsje) hert
hervel ~∂ [O: helver] m armvol, met de armen te omvatten hoeveelheid, heleboel [J:hièleboel); syn: houp: ‘nen hervel huij
het (accentvorm) pers.vnw (3epers.ev.o) (ongeaccent.: ’t) het: het haet ziech pien gedoon (ook ‘zij’ of ‘ze’ i.g.v. een voor de spreker bekende of jongere vrouw)
heuge \ zw.ww heugen, herinneren: dat zal 'm nog lang heuge !
heuje \ zw.ww –1 hoeden, beschermen, bewaken: de sjièper heujde zien sjäöp op de heij –2 wk (zich) behoeden tegen, in acht nemen voor, wachten voor: heuj diech veur bedregersj
heukig \ bn hoekig
heulberke ~\\ o.vkw vlierbesje
heulentaer(e) ~ \ [O] (D: Holunder)(A: Hölleter, Kiesholz, Flier) m (mv.heulentaere) heulenteer; vlierboom of –struik; syn: vleer, fleer
heup ~* v (heupe-heupke) heup
heure ~* m (mv.heures*) –1 doffer, hoorn, mannetjesduif –2 stommeling, stommerik, syn: äöfko
heurepeerd ~* ~* (ook: heure) o scheldn. stommerik, stommeling, syn: äöfko
hie lk~ bw hier: zèğ mer tot iech neet hie bin
hie-aaf lk~\ bw hieraf, syn. hie-oet, hie-e-roets: van hie-aaf ies ’t vief kilomaeter
hie-aan lk~~ bw hieraan
hiebie lk~ lk~ bw hierbij
hie-eroet(s/ser) lk~-~ [O] hieruit, hiervandaan; [J: hie-oet]
hie-erum(mer) ~\ [O] bw hieromtrent, hier in de buurt; (vgl: lank-eweg)
hieheen lk~\ bw hierheen [O: hiehaer]; syn: hie-obbaan
hiek kk\ m hik
hièk \ [O] m (hièke-hièkske) hellingbos
hiekke kk\ zw.ww -1 hikken: dao kóm iech van aan ’t hiekke –2 ergens tegenop zien; hae hiekde de tegenaan -3 bikken, (af)hakken: gehiekde eier (wanneer het ongeboren kuikentje van binnenuit het ei heeft stukgehakt)
hièl \ bw (v. graad) heel, erg, zeer: dae zoon woont hièl wied weg
hièle۰boel \\ kk\ [J] m heleboel, grote hoeveelheid, syn. hervel, väöl, ‘nen houp; ...maol \ [J] bw helemaal, [O/M: gans, gaar\]
hièlhoeds \ lk~ [J] bw heelhuids, ongedeerd
hièmelek → ièmelek
hiemmele kk\ zw.ww hemelen, doodgaan, sterven, overlijden; syn: sjterve, doadgoon, de vot toewpietsje; de piep oetgoon
hienao lk~\ bw hierna
hienaomaols ~\\ [J] o hiernamaals
hie-obbaan lk~\\ bw hierheen: iech zeen ’m hie-obbaan kómme; syn. hieheen
hie-oet lk~ lk~ bw hieruit: hie-oet bliek zien óngeliek; veer vertrèkke van hie-oet; [O] hie-eroets(er)
hiep lk\ m (mv.hiepe) verwonding t.g.v. slag, stoot of steek syn: jaap, jäöp, juèp
hièp \ [O] m (mv.hièpe) hakmes, zware sikkel
hiepnotizäör kk\ \\\ m (mv.hiepnotizäörsj) hypnotiseur
hieppe(le) kk\ zw.ww hippen/hippelen, huppen, zich met kleine sprongetjes voortbewegen als ‘n ekster
hieppetièk kk\ \\ v (mv. hieppetièke) hypotheek
hièr \ m (hière-hièrke) heer –1 man van stand en aanzien –2 (scherts.) heerschap –3 donkervleugelige libel, blauwe glazenmaker, syn: sjièr, juuffrouw/joeffrouw, libèl –4 koning in het kaartspel syn: keuning; -5 [O] onderwijzer, meester
hièr۰baan \ \ (D:Heer) v heerbaan, romeinse legerweg; ...broor \ m heerbroer (r.k.) broer die priester is
hière۰boer \\ lk~ m herenboer; rijke boer; ...fiets kk\ m herenfiets; ...gaodsvreugde \\ v (ook: herregaodsvreugde) vroegte, de vroege morgen; ...hoes lk~ o herenhuis; ...knech \ m herenknecht; ...leefde \ v mannelijke homoseksualiteit; ...leve ~* o herenleven, luizenleven syn: loezeleve; ...miet lk~ m (mv. hièremiete) heremiet, kluizenaar, syn: kloezenaer (→ ook: momfreer); ...mietsje lk~ [J] o.vkw benaming voor consumptiebon bij het volksfeest Sjaasbergergank
hièring \ m (hièringe-hièringske) haring –1 zilvergrijze zeevis –2 tentharing, ingekeept paaltje om er de scheertouwen v.e. tent over te spannen
hièringbiete \\ lk~ o haringbijten, haringhappen, (volksgebruik op aswoensdag b.g.v vastenavond)
hièr۰lekheid \ ~ v –1 (goddelijke) heerlijkheid, luisterrijke staat -2 staatkundige heerlijkheid, gebied van ’n heer; ...nónk ~ m heeroom, oom die priester is; ...sjaar ~ v heerschaar, heirschaar, (goddelijke) legerschaar van engelen; ...sjap \ o heerschap –1 aanzienlijk persoon, geslacht of familie –2 slecht mens; alleenheerser, syn: pottentaot; ...sjappiej \ kk\ v heerschappij
hiès [O] v (mv.hièse) knieholte, [J: kneejholte]
hièsbalk \ ~∂ [O] m hijsbalk in gevel, takelbalk
hiese lk\ st.ww (hies-hees-gehese) –1 hijsen -2 optakelen –3 (veel) drinken, syn. buize, sjödde
hieskraan lk\ \ v hijskraan
hièster \ v (mv. hièstersj) heester, struik syn: sjtroek
hiesteries kk\ ~ kk\ bn.bw hysterisch
hiestorie kk\ ~ kk\ v historie [J: gesjiedenis] -1 geschiedenis –2 geschiedverhaal
hiets kk\ [O] v (g.mv) hitte, [M: hèts] [J: hits]
hietsbroebbel kk\ kk\ v (v. brobbel) hittepuist of -pukkel, builtje ontstaan door de warmte
hietse kk\ (ook: hètse) [M] hitsen, warmte afgeven, verwarmen
hietsig bn.bw (ook:hietsetig) hitsig –1 vurig, hitsig, driftig, heetgebakerd –2 geil, bronstig, syn. bretsig, sjerp
hiettepetiet kk\\ \kk\ v hittepetit, klein bedrijvig persoontje
hie-umtrent lk~-\~ bw hieromtrent, omtrent deze zaak (ook: hie-umtrint)
hin \ [M] [O: hoon] v (hinne-hinneke) –1 hen, vrouwtje van de familie der hoenderachtigen -2 kip, vrouw. tamme hoen
hingel ~ m (hingele-hingelke) hengsel, beugel, waarmee men iets kan optillen
hingele [O] ~ zw.ww wiebelen, wiegelen
hinger ~ m hinder, overlast, belemmering: kinger, gaot oet d’n hinger
hingere ~ zw.ww hinderen, belemmeren, storen
hingerlek ~ bn.bw hinderlijk: hae sjtóng hingerlek geparkeerd
hinger۰nies ~ kk\ [O] v hindernis, [J: hindernies]; ...paol \ m hinderpaal, beletsel (fig.)
hings \ m (hingste-hingske) hengst –1 mann. paard –2 grof, sterk en ongemanierd manspersoon
hingste \ zw.ww. –1 hengsten, hengstig zijn –2 hard werken syn: →morkse
hingste۰bal \ \ m hengstenbal (fig.), feest waar alleen mannen of jongens aanwezig zijn; ...käöring \ v hengstenkeuring
hingstig \\ bn hengstig, tochtig, paardriftig bij paarden
hinke ~ zw.ww hinken -1 mank lopen, o syn. mèt e bein trèkke –2 het hinkspel spelen: op een been vooruit springen (ook:hinkele ~)
hink۰hok ~ \ o met krijt getekend hinkhok; ...sjtein ~ m steen gebruikt bij het hinkspel
hinne۰-ei \ ~ o kippenei; ...krièmer \ m kippenkoopman; ...lödder \ v kippenladder of -trapje; ...luip ~ m kippendoorgang of –poortje; ...ren \ v kippenren, omheinde scharrelplaats voor kippen
hinnes o (mv. hinnese) kippenhok
hinne۰sjtrónt \ ~ m kippenstront of –mest; ...sop \ v kippensoep; ...vel ~ o kippenvel, vel als van geplukte kip, zoals men krijgt van kou of huivering
ho ~ tsw halt, stop, syn: halt, hu, ju, sjtop
hoag \ bn.bw hoog
hoag۰achte zw.ww hoogachten; ...altaor \\ m hoogaltaar syn. hoofaltaor; ...bejaord \\ [J] bn hoogbejaard; ...blónd ~ bn hoogblond; ...boew lk~ m hoogbouw
hoagenhood \\ \ m hogehoed, syn: hoagezieje, taarpot
hoager۰hand \\ ~ (i.s.m. van ...) v hogerhand –1 van overheidswege –2 van Godswege; ...op \ bw hogerop
hoag(e)sjoal \ \ v hogeschool
hoagezieje \ lk~ m (mv.hoageziejes) hogehoed, hoge zijden hoed, syn: hoagenhood, taarpot, (II) zieje
hoag۰gebergte \ \\ o hooggebergte; ...ge-ièrd \ bn hooggeëerd; ...gelièrd \ bn hooggeleerd; ...gesjtoke ~* bn gebouwd met hoge verdiepingen: dat hièrehoes ies hoaggesjtoke; ...hollands \\ o (geaffecteerd) A.N. Hooghollands (met scherpe G): hae woont pas ‘ne maond in Haarlem en hae kalt noe al hoaghollands; ...houte ~ onr.st.ww (→houte) hooghouden –1 in ere houden –2 bij balspel de bal met handen/voeten van de grond houden; ...jasse hoogjassen, kaartspel; ...kant ~ bw met de korte kant v.e. voorwerp op de grond staande; ...kómme ~ onr.st.ww (→kómme) -1 rechtopgaan zitten/staan –2 tot bloei komen, er weer bovenop komen (herkriege/opknappe); ...lièraar \\ m hoogleraar ...löstigheid \\~ v hooglustigheid, o.m. titel voor prins carnaval; ...loupend ~ bn.bw hooglopend: hoagloupende ruzing; ...mood \ m hoogmoed; ...nuèdig \ bn.bw hoognodig; ...oet lk~ bw hooguit, hoogstens, maximaal; syn. huègstens; ...sezoen \lk~ o drukste tijd v.h. jaar; ...sjtam \ m hoogstam, vruchtboom met hoge stam; ...sjtendsje \ o.vkw hoogstandje; ...tiejdaag kk\ ~ m hoogtijdag; ...tietsje kk\ zw.ww knikkerspel, waarbij de ene knikker van bovenaf op de andere dient te vallen; ...verraod \ o hoogverraad; ...vleger \ m hoogvlieger; ...waerdig \ bn hoogwaardig –1 zeer waardig –2 van hoog gehalte; ...water ~ o –1 hoge waterstand –2 (scherts.) te korte broekspijpen hebbend: in die brook haet ‘r hoagwater; ...wèrker ~∂ [J] m hoogwerker; ...ziet kk\ m hoogzit, uitkijkpost voor jagers
hoa۰mès \\ v (assim. v. hoagmès) (r.k.) hoogmis; ...vaart ~ [O] m hovaart, hovaardij, hoogmoed, verwaandheid, ijdelheid; ...vaerdig \ bn.bw hoogmoedig, ingebeeld verwaand
höbbe \ onr.st.ww (höb-haet-houw-gehad) (aanv. wijs: hej) hebben -1 bezitten, beschikken over –2 in ’n bepaalde situatie verkeren: iech höb de vrouw krank; dae haet get aan d’r hand; –3 (infin.) verdragen, verduren, velen: zoaget kin iech neet höbbe
höbbedink \ ~ o (mv.höbbedinger) hebbeding
hoddel \ m (hoddele-höddelke) aftands of versleten voorwerp of kledingstuk, prul, lor; syn: foddel, foemel, kavalje, klómmel, lömmel, pröl, tóntel
hoddelaer \\\ m (hoddelaere-hoddelaerke) prutser, knoeier bij de arbeid, syn. → brağğelaer
hoddele \ zw.ww -1 prutsen, rommelen, knoeien, syn. → brağğele -2 hokken, ongehuwd relatie onderhouden
hoddels۰kraom \ \ m verz.n. prullenwerk, prutswerk, syn: hoddelswerk, klómmeleriej; ...krièmer \ m lorrenboer
hodesjpang \ \ v hoedenspeld
hödsje \ o.vkw koolkrop, kleine krop van bladgroente (→vgl. kaboetsj): e hödsje moos
hoebbel kk\ (hoebbele-huubbelke) I m syn. knoebbel, boebbel –1 hobbel, bobbel, knobbel, oneffenheid –2 verkeersdrempel II v –1 metselaars-schaaf (mergel) –2 slons, sloerie syn.sjlóns
hoebbele kk\ zw.ww hobbelen
hoebbelpeerd kk\ ~* [J] o hobbelpaard [O/M: sjoğğelpeerd*]
hoed lk~ v huid: 'n diekke hoed höbbe
hoedoetsjlaag lk~ lk~ ~ m huiduitslag
hoejere lk\ [O/M] wk.zw.ww zich koesteren in of bij ’n warmtebron: d’n hónd loog te hoejere in ‘t zunneke
hoeke lk~ zw.ww onwel in 'n hoekje zitten kwijnen (mens en dier)
hoeksel lk~ [O] (Th.D.) o.verz.n. onvolgroeide, misvormde kleine wezens
hoep kk\ m -1 hop, trekvogel (met kuif op de kop), die veel scharrelde in de mesthopen én die dan ook de stank verspreidde: dae boereknech sjtónk ummer wie ‘nen hoep; syn: sjtrónthaan –2 [O] open waterafvoergoot vanaf de woning naar de straatgoot
I hoes kk\ v hoes, etui, overtrek
II hoes lk~ o (hoezer-huuske) huis –1 woning, bouwwerk tot wonen dienende –2 metalen koker of omhulsel, waarin de gereedschapssteel sluit –3 (vorstelijk) geslacht
hoes۰appetièk lk~ \\\ v huisapotheek; ...arres \\ o huisarrest; ...bezeuk \ o huisbezoek; ...deer \ o huisdier; ...eigenaer ~ \ m huiseigenaar
hoeselek lk~ bn huiselijk
hoes۰heldersje lk~ \\\ [O] v huishoudster; ...houdsjoal \\ [O/M] v huishoudschool, syn. sjpinazie-akkedemie; ...houwe ~ o huishouden, gezin; ...knech \ m huisknecht in herenhuis of hotel; ...man ~ [J] m huisman, die het huishouden voert; ...meister ~ m huismeester, die dagelijks toezicht houdt in tehuis of instelling; ...miet lk~ v huismijt, parasitisch insect; ...moder ~ v huismoeder; ...mösj \ v –1 huismus (vogel) -2 (fig) vrouw die altijd thuis zit; ...niejeersj \~ [O] v huisnaaister; ...ónnöttert \\\ [O] m bewoner die zijn huis niet schoonhoudt; ...raod \ [M/J] m huisraad inboedel [O: gereij; ...sjilder \ m huisschilder; ...sjlachting \ [O/M] v huisslacht; ...sjlechter \ [O/M] m slachter die aan huis komt; ...sjleutel ~ m huissleutel; ...teugelaer ~ [O] m man die altijd thuis zit; ...vader ~ m huisvader; ...vrouw \ v huisvrouw; ...vrund ~ m huisvriend; ...weij \ v huiswei(de); ...werk ~∂ o huiswerk; ...zege ~* m [O] huiszegen, gebed waarin om zegen voor huis en bewoners wordt gevraagd; ...zeuking \ v huiszoeking; ...zjwalber ~∂ v huiszwaluw
hoetsjesblaad kk\ ~[O](Th.D) o groot hoefblad
hoeze lk\ zw.ww huizen, zich ophouden
hoezere kk\ \ zw.ww gebrekkig, armelijk wonen
höffe \ m stofn. deeggist, desem
höfter \ m (mv.höftersj) hufter, lomperik syn: (boere)löl; (boeren)hings, (boeren)trampelaer, bièr, lómpe, möp
hok \ o (hokker-hökske) hok
hokke zw.ww hokken, ongehuwd samenwonen; syn: hoddele
hol ~ [J] o (hole-hölke) hol, onderaardse opening of ruimte; [O/M]: hool ~*
hölde \ v hulde
höldige zw.ww huldigen
holdoef ~lk\ v holenduif, kleine bosduif
hole ~* zw.ww halen, tot zich doen komen
hollender \\ [O/M] m (hollendersj-hollenderke) een (in onze streek verblijvende) niet-Limburgs sprekende landgenoot, syn. kièskop, vösjmoel, vraeme
hölp ~∂ I v -1 hulp; daad van het helpen: iech kin nog get hölp gebruke –2 helpster, hulp: zie haet ’n hölp in ’t hoeshouwe II tsw ‘help’, noodkreet, uitroep van angst of verbazing
hölpeloos ~∂ bn.bw hulpeloos: ’t kind sjtóng hölpeloos rónd te kieke
hölp۰mieddel ~∂ o hulpmiddel; ...sjtök \ o hulpstuk; ...verlièner \\ m hulpverlener; ...werkwoord ~∂ ~ o hulpwerkwoord
höls \ [O/M] [J: huls] I m hulst (plantk. stekelpuntige heester) II v (hölze-hölske) –1 huls, koker, omhulsel -2 peul –3 patroonhuls
hölver ~∂ [O/M] m sluitboom achter schuurpoort
hölvertröl ~∂ ~ bw / m (verk. v. höl-euver-tröl) halsoverkop, overhaast, in allerijl; syn: halseuverkop
hómmaasj \\ v hommage, hulde, eerbetoon syn. ièrbetoan
hómmel \ –1 v (hómmele-hummelke) hommel
hómmele \ [O] zw.ww hommelen, (van veraf) donderen, rommelen
hómmeles \ bw hommeles, problematisch, mis
hómp ~ [J] m (hómpe-humpke) homp syn. knab, sjtök (van eetwaar)
hómpele ~ [O/M] zw.ww mank lopen
hónd ~ m (hun\ [O:hón] -hunneke) hond
hónderd ~ hfd.telw. honderd (100)
hónderddoezend ~\ lk~\ hfd.telw. honderdduizend
hónderderlei ~\\\ onbep. vnw honderderlei
hónds۰daag \ \ mv hondsdagen, zeer warme periode medio juli - medio augustus; ...hok \ o hondenhok; ...kar \ [O] v hondenkar; ...keutel ~ m hondendrol; ...kloate \ (ord.) onbep. vnw niemendal, nop(pes): noe höbs doe diech oetgesjloof veur die paar hóndskloate; ...krağ \ v rothond; ...leve ~* o hondenleven; ...meug \ bn hondsmoe, syn:kepotmeug; ...reem \ m hondenriem; ...sjtrónt ~ m hondenpoep; ...viuèlke \\ o.vkw hondsviooltje, reukloos heideviooltje; ...voor \ o hondenvoer; ...vot \ v scheldn. schavuit, verachtelijk persoon; ...waer \ o hondenweer
hónger ~ m (g.mv.) honger
hónger۰doad ~ \ m hongerdood; ...lieje lk~ st.ww hongerlijden; ...liejer lk~ m hongerlijder; ...loan \ o hongerloon;
hóngersjnoad ~\ m hongersnood
hónger۰sjtaking ~ ~ v hongerstaking; ...winter ~ m hongerwinter (m.n.1944-1945)
honing ~ m stofn.(g.mv) honing
honing۰biej ~ kk\ v honingbij; ...raot \ m honingraat
hónk ~ o (mv: hónke) honk, vrijplaats bij kinderspelen, waar men thuishoort syn. heim
hónk۰bal ~~ o honkbal; ...vas \ bn honkvast
hónnäörsj \\ mv honneurs, beleefdheidsplicht, eer: iech mót dao de hónnäörsj woarnumme
hónnerere \\\ zw.ww honoreren -1 als geldig erkennen –2 opnemen: ‘n woord als gangbaar en correct erkennen en in ’n woordenboek opnemen
hood \ m (heud-heudsje/heuteke) hoed, hoofddeksel
I hoof \ -1 m (hove-heufke) hoef –2 o (mv.hoofde) baas, hoofd, meerdere: ’t hoof van ’n lièger sjoal waor doorgaons ‘nen ièrbiedwaerdige miensj
II hoof ~* m (häöf-häöfke) –1 hoeve, hofstede, boerderij –2 hof, omheinde tuin
hoof۰altaor \ \\ m hoofdaltaar, syn. hoagaltaor, groataltaor;
hoof۰iezer \ lk~ o hoefijzer
hoof۰kentoar \ \\ o hoofdkantoor; ...kraan \ v hoofdkraan van nutsvoorziening; ...lètter \ v hoofdletter; ...man ~ m hoofdman; ...pries lk~ m hoofdprijs; ...sjakelaer ~\ m hoofdschakelaar
hoof۰sjlaag \ ~ m -1 geluid van de paardenhoeven –2 het spoor, de inslag van de paardenhoeven (vroeger: het midden van de weg); ...sjmeed ~ m hoefsmid
hoof۰sjotel \ ~ v hoofdschotel; ...sjtök \ o hoofdstuk; ...zaak ~ v hoofdzaak
hook \ m (heuk-heukske) hoek
hook۰hoes \ lk~ o hoekhuis; ...iezer lk~ o hoekijzer; ...sjtein ~ m hoeksteen: de woordelies van Theodoor Dorren deende es hooksjtein veur de Vallekebergsen dieksjenaer; ...tand ~ m hoektand; ...vaan \ v hoekvlag bij balspel
hool ~* [M] bn hol, leeg, ongevuld; [J: hol] 'nen haolen \ tand; ’t klink hie hool ~
hoolhoes ~* ~ [O/M] o tolhuis; syn. tolhoes
I hoon \ [O] v (mv.hoonder) hoender, kip M/J: hin \
II hoon ~* [M/J] -1 m (heun-heunsje) hoorn v. dier –2 o.stofn. van hoorn gemaakt
hoonder \ mv soortn. hoenderachtigen, hoendervogels
hoop ~* m (g.mv.) hoop (als wensende verwachting): iech höb d’n hoop nog neet opgegeve
hoor \ v (hore-heurke) hoer, prostituée
hoorn ~*∂ v (hores-heurensje) hoorn (blaasinstrument) cornet
hoornbläözer ~* ∂ \ m hoornblazer
hoos \ –1 m (vkw.heuske) hoest –2 v (mv.hoze) windhoos
hoos۰babbelaer \ \\\ m hoestbonbon; ...buuj kk\ v hoestbui; ...drenkske ~ o.vkw hoestdrankje; ...sjroap \ m hoestsiroop
hooste \ zw.ww hoesten
hop \ –1 tsw ‘hop’ (aanmoediging voor het paard om (sneller) te gaan lopen): hop, hop, bajke -2 m hop (klimplant) waarvan de vruchtkegel (hopbel) wordt gebruikt als conserverings- en smaakmiddel bij het bierbrouwen
hope ~* zw.ww hopen, gunstige verwachting koesteren
hopelek ~* bw hopelijk
hoppekelder \\ \ m opslagkelder voor hop in brouwerij
hore ~* m (mv.heures-heureke) mannetjesduif, doffer
horeik \~ m (mv.horeike) hoornaar, horzel (wespensoort) syn.paersjwortel
hore۰jeger \ ~* m hoerenjager, hoerenloper; ...jónk ~ m hoerenjong; ...kas \ v hoerenkast, bordeel syn: horeknal, horetent; ...luiper ~ m hoerenloper, tippelant syn. horejeger
horke ~∂ zw.ww stuntelen, onbeholpen sukkelend te werk gaan; syn. → brağğele
hornoks \\ [O/M] m stommeling, stommerik, syn: äöfko
hortenzia \~\\ v (mv.hortenzia’s) hortensia (sierheester)
hospes \\ [O/M] m (mv.hospese) gastheer, waard, herbergier, kastelein, syn: gashièr, kaffeehouwer, kastelein
hospetaal \\\ [O] hospitaal, ziekenhuis [M/J: ziekehoes]
hotel \\ o (hotels-hotelke) hotel
hoteljee \\\ m hôtelier, syn.hotelhouwer
hotel۰sjleting \\ \ v hotelsluiting, sluiting van kussenslopen met ‘n brede overslag; ...vaksjoal \\ v hotelvakschool
höts \ v (hötse-hötske) bloedbuil
hötsele zw.ww husselen, hutselen, mengen syn. hössele, sjöddele, mingele
houp ~ m (huip-huipke) hoop -1 stapel, tas: dao loog ‘nen houp drek in de sjtraot –2 grote hoeveelheid: die houwe ‘nen houp kinger, get wie ‘n katerjach
hout ~ o –1 stofn. (g.mv) hout –2 (scherts.) stijf persoon a) niet flexibel van aard b) niet lenig van lichaam –3 de gezamenlijke houten instrumenten in orkest of harmonie (tgov. het koper) –4 het aantal omvergeworpen kegels bij het kegelspel: wieväöl hout haet ‘r gesjmete?
houtdoef ~ lk\ v houtduif
houte ~ I onr.st.ww (hout-hilt-heel-gehoute) houden -1 vast blijven, niet loslaten, in stand houden, erop na houden, tegenhouden, bezitten –2 beminnen, liefhebben (i.s.m ...van): iech wil ummer van diech houte -3 vieren: hae hilt dit jaor geine verjäördaag –4 tegenhouden, stoppen: oze kieper haet dae penantie toch kinne houte II bn.stofn. houten, van hout gemaakt: dao sjteit e houte veldkruus
hout۰sjaaf ~ \ v houtschaaf; ...sjniejwerk kk\ ~∂ o houtsnijwerk; ...sjraag \ v zaagbok; ...viel lk\ v houtvijl; ...werk ~∂ o houtwerk, timmerwerk; ...wörm ~∂ m houtworm
houvas \\ [J] m houvast, vat, grip; [O/M]: pakkes
houwblok \\ m hakblok
houwe \ onr.st.ww (houw-huit-heef-gehouwe) houwen, slaan; al huits doe miech kepot, syn: sjloon, pajje, pave, döppe, tekke, vertoeffele, vermuibele
I houwer \ m (mv.houwersj) houwer, volleerd mijnwerker (→huijer)
II houwer ~ m (houwersj-huijerke) houder, etui
hove \ zw.ww (hoof-hoofde-gehove) hoeven -1 doe hoofs neet te sjriève –2 dat houw neet gehoof/gehove!
hovekretser \ \ m hoefmes, hoefkrabber
hoveneer ~*\\ m (mv.hoveneersj) hovenier, tuinier (die ook planten/bloemen teelt); syn. gardeneer
hu lk\ tsw halt, stop (uitroep), bevel aan paard om halt te houden
huègde v hoogte –1 (lett): zie zote op gelieke huègde –2 (fig.):a) dae deit oet de huègde b) hae hilt diech op de huègde
huègdeversjil \ ~ o hoogteverschil
huège \ [O] zw.ww (op)hogen; [M/J]: ophuège
huèger \ [O] m aanaardschoffel
huègsel \ o (g.mv) hoogsel, verhoging
huègstens \\ bw hoogstens syn:hoagoet
huèrapperaat \ \\ \ o hoorapparaat
huère \ st.ww [O/M] (huèrt-hoort-gehoord [J: zw.ww: huèrde-gehuèrd]) horen
huèrige \\ m horige; halfvrije onderdaan
huichelaer \\\ m huichelaar, syn. fieloar
huichele \ zw.ww huichelen
huid \ [O] o kop, hoofd: hae kreeg ze op ’t huid (Th.D: bolvormig samengegroeide bladgroente →hödsje)
huidvleisj \ ~ o hoofdkaas, zult
huidziej \ kk\ v hoofdeinde v.e. stuk akkerland
I huij \ o.stofn. hooi
II huij ~ m –1 [O] houw, slag (ook in kaalslag Th.D: kalen huij) –2 bovenste sleuf op uit te breken mergelblok –3 snars, sikkepit, jota: dao sjnap iech geinen huij van
huij۰breuj \ \ m hooibroei
huije \ zw.ww hooien
huijer \ [O] m (steenkool)houwer (mijnw.term) huij۰gaffel \ \ v hooivork met 2 tanden; ...koorts ~* v hooikoorts; ...miet lk~ v hooimijt; ...wagel ~ m –1 hooiwagen –2 fig. langpootmug of -spin; ...zölder m hooizolder
huipe ~ zw.ww (op)hopen, stapelen: die sjtein laote ziech good huipe
huipel \ m (mv.huipele) hoofdpeluw
huitsje ~ o.vkw houtje: dat deeg ‘r op eige huitsje
huke lk~ -1 zw.ww hurken –2 mv. hurken: zèt diech mer op de huke
hule lk~ zw.ww huilen, grienen, syn: beuke*, griene
humme ~ o (hummes-hummeke) –1 hemd –2 (scheldn.) slapjanus
hummes۰knuipke ~\ ~ o.vkw -1 hemdsknoopje –2 Roomse kamille (bloem); ...moew kk\ m hemdsmouw; ...sjliep kk\ hemdsslip
hun ~ -1 bez.vnw 3e pers.mv hun: ’t zin oeteindelek hun kinger –2 pers.vnw 3e pers.mv (3e naamv.) hun: iech höb ’t hun gezag –3 pers.vnw 4e naamv.) hen: iech höb hun gezeen
hungere ~ zw.ww hongeren
hungerig ~ bn hongerig
hunkere ~ zw.ww hunkeren, sterke begeerte hebben naar iets: hae hunkerde nao rechvaerdigheid
hure lk~ zw.ww huren
huubsj kk\ (D) bn.bw –1 knap, koket, lief, hups, aardig v. uiterlijk van vrouw of meisje –2 [O/M] omhoog, rechtop staand, steil: hae waor ziech vergete te kemme, de haore sjtóngen ‘m nog huubsj; syn.sjtiel
huubsjnaas kk\ \ [O/M] v wipneus
huuf lk\ v (huve-huufke) knikker (A: Hüf)
huufkar lk\ \ [M/J] v huifkar syn. basjkar
huuj kk\ [O/M] bw heden, vandaag
huujtsendaags kk\ \ \ [O] bn.bw heden ten dage, tegenwoordig, syn.allewiel, tegeswoordig
huukselke lk~ o vkw kind dat voor z'n leeftijd erg klein is, syn.krauwel
huul۰beer lk~ \ [O] o huilbier, de jonkheid bedingt ’n vat ‘huilbier’ van oude vrijgezel/weduwnaar de avond voor diens huwelijk (→Th.D: = huldebier) →vare; ...buuj kk\ v huilbui; ...dop lk~ \ [O] m bromtol; [J]: brómtol
huuppe kk\ [O] zw.ww drinken, heffen, syn. pietsje: v’r zote oes gezèllig eint te huuppe
huuppel kk\ m hobbel, heuveltje; syn.hoebbel, knoebbel, boebbel
huuppe(le) kk\ zw.ww huppe(le)n, hippe(le)n: ’t jungske huuppelde de sjtraot oet
huur lk\ v (mv.hure) –1 huur: ze höbben ‘m de huur opgezag -2 huurprijs: wat moes doe aan huur betale?
huurder lk~ m (mv.huurdersj) huurder
huur۰graaf lk~ ~ o huurgraf; ...hoes lk~ o huurhuis;
huur۰kóntrak lk\ \\ o huurcontract; ...sjöld ~ huurschuld
huuske kk\ [M] o.vkw (v.hoes~) wc, toilet, privaat, gemakhuisje; syn: sjiethoes (ord.); [J: twalèt], [O: gemaak, latrien, sekreet]
huuskesmèlker kk\ ~∂ m huisjesmelker
huut kk\ [O/M] v (huutte-huutsje) hut; [J]: hut
huve lk~ -1 zw.ww. knikkeren –2 mv testikels, (ord.): kloate: hae sjtampden 'm ónder die huve!
huve۰buul lk~ kk\ m knikkerzak; ...kuulke lk~ lk~ o knikkerkuiltje
huventied lk~ lk~ m knikkertijd, knikkerseizoen
huvepötsje lk~ \ o.vkw knikkerpotje syn. huvekuulke
huwelek kk\ o (mv. huweleke) huwelijk
huweleks۰aanzeuk kk\ ~\ m huwelijksaanzoek ...beutsje \ o.vkw huwelijksbootje; ...nach v huwelijksnacht