riej۰sjtartel \ m schoenveter
r \ v het letterteken voor de vloeimedeklinker r in: dae roewe raekel raosde mèt ziene brómmer door ’t road leech
’r \ -1 pers.vnw 3e en 4e naamval vrouw.enkelv. -1 <haar> (ongeaccent. vorm v. häör): hae haet ‘r ’ne sjoane koljee gegolle; hae haet ‘r weggesjiek –2 mann <hij>(ongeaccent. vorm v. hae): haet ‘r häör ‘ne koljee gegolle ?
raad ~ o (raar \ - raedsje) rad, wiel
raad۰gek ~\ bn stapelgek, knettergek; syn: knatsjgek; ...sjlaag ~ radslag, omwenteling v.e. rad –2 gymnastische oefening; ...sjloon ~* (alleen infinitief) de radslag (gymnastische oefening) maken
raaf \ m (rave-raefke) raaf (vogel)
raak ~ I bn.bw raak, het doel treffend II [O/M] m raak, het achterste deel v.h. gehemelte (D: Rachen): de rake doon miech pien
raaklien ~lk\ v raaklijn
raam \ m (rame ~- raemke \) raam, raamwerk: ‘ne raam weurt ’n vinster es ’t glaas drin ziet
raam۰bieljèt \ kk\ \ o raambiljet, affiche syn. affiesj, plekaat; ...zaeg \ v raamzaag, zware spanzaag
raapeppel ~ \\ mv raapappels
raar \ bn.bw raar –1 zonderling, vreemd, merkwaardig -2 schaars, zeldzaam (Fr. rare) in d’n oorlog waor de koffie raar
raat ~ v (mv. rate) (honing)raat
raddikaal \\ \ –1 bn.bw radicaal, sterk ingrijpend, volkomen; [O(Th.D): rattekaal] –2 m radicaal persoon, aanhanger van het radicalisme
radiatäör \\\ \ m (radiatäörsj-radiatäörke) radiateur
rae \ v (mv. rae) reden, drijfveer, argument
raedelek \ bn.bw redelijk
raege ~ →rege
raek ~ →reek ~
raekel \ m (raekele-raekelke) rekel -1 mannetjeskonijn (syn: rammelaer), ook: mannetjeshaas, -hond, -vos en -das -2 deugniet, vlegel, syn. verrèkkeling
raekele \ zw.ww repelen, vlasbewerken
raffel \ v verz.n. hoop, verzameling: die höbbe ’n raffel kinger syn. rammel, sjtruip, →waatsj
rake ~ zw.ww raken, treffen
ram \ bn.bw geheel, volledig, volkomen, volstrekt: hae waor ram van de kaart aaf, syn: rats, gans
rame \ zw.ww ramen, schatten, begroten
rammel \ m –1 rammel, slaag, syn:→zjwens –2 heleboel, hoop (A: rammel) syn:→ waatsj
rammelaer \\\ m rammelaar -1 babyspeelgoed –2 mannelijk konijn, syn: raekel, [O: remmelaer]
rammele \ zw.ww rammelen
rammelskas \\ \ v rammelkast, oud rammelend rijtuig, syn. rammelskies
rammenasse \\ \\ bn knettergek, stapelgek, hartstikke gestoord: dae keel ies peerd rammenasse, syn: peerdgek
ramp ~ m (rampe) ramp, syn:. kattestraof
ramplesant ~\~ [O] (Fr: remplaçant) m plaatsvervanger, suppleant, [M/J: plaatsvervenger]: wie hae waor ingeloot veur miletaeren deens, haet ‘r veur ’ne ramplesant gezörg
ramplesere ~\\ [O] zw.ww vervangen [M/J: vervange]
rand ~ m (reng-rendsje) rand
rang \ m (range-rengske) rang
rang۰lies \ lk~ v ranglijst; ...sjiekke kk\ [J] zw.ww rangschikken, [O/M: ranzjere]
ranja \\ m.stofn. ranja, sinaasappellimonade (van limonadesiroop) oranje grenadine
rank ~ rank I (ranke-renkske) stengel van klimplanten II bn.bw slank en fijn gebouwd: de jónkheid haet dit jaor ’n ranke den geplant
ransenere \\\ zw.ww rantsoeneren
ransoen \ lk~ o rantsoen; dae vriet wie ‘ne sjurendeersjer, ze mótte-n ’m op ransoen zètte
ranzjere \\ zw.ww rangeren -1 ordenen, sorteren, rangschikken: iech höb nog al doorein lieğğe, iech mót de zaak nog ranzjere –2 het splitsen en opnieuw samenvoegen van wagons –3 wk soigneren, kleding en uiterlijk op orde brengen, syn. swanjere
rao \ [O/M] zw.ww raden [J: raoje] –1 raden (naar): doe maogs drie kièr rao –2 aanraden, raadgeven: dat waor diech ouch gerao; [O: st.ww. (rao-roow-gerao)]
raochele \ zw.ww oprakelen, oppoken van vuur
raocheliezer \ lk~ o rakelijzer, pook, syn: sjtoveniezer
raod \ m (g.mv) raad I (abstr.) -1 advies: hae kaom dèks um raod vraoge -2 oplossing, uitweg: dao wèt zie waal raod mèt II (concr.) bestuurs- of adviescollege: de raod van èlf ies tot sjteun aan Prins Karneval
raod۰gever \~* m raadgever, syn: advizäör; ...hoes lk~ [O] raadhuis, [M/J: gemeintehoes]
raodsbesjluut \ lk~ o raadsbesluit
raodsel \ o (raodsele-räödselke) raadsel
raodselechtig \ \ bn.bw raadselachtig
raods۰fraksie \ \ v raadsfraktie; ...hièr \ m raadsheer; ...kelder \ m raadskelder; ...lid \ o (gemeente)raadslid
raodzaal \\ m raadzaal
räök ~ →reuk
raos \ I roze -1 bn (heel lichtrood) van kleur: hae zuut alles door ‘ne raoze bril –2 o de kleur roze II [O/M] razernij: hae haet de raos in; [J: raozerniej]
raoskalle \\ zw.ww raaskallen (O: razen + kallen) -1 onzin praten –2 ijlen, syn: iele
raoze \ zw.ww razen, syn: roeze -1 tekeergaan, woeden: de sjtörm raosde door ‘t dal -2 voorbijsnellen: hae raosde op ziene brómmer door ’t dörp –3 schreeuwen, tieren: in zien gief bleef ‘r ’n hauf oer raoze
raozetig \ bn.bw razend –1 furieus, woedend, spinnijdig –2 hondsdol: ’ne raozetige vos
rapalje \\\ (ook: repaj) (Fr.) o verz.n. rapaille, canaille, tuig, →krauw
rape ~ zw.ww rapen, met de hand van de grond oppakken
rappelere \\\ (Fr.) zw.ww –1 rappelleren, aanmanen, waarschuwen –2 (wk) z.herinneren: dat kin iech miech neet miè rappelere
rappelsjtoat \\ \ m rappelstoot (biljartsp.)
rapportaasj \\ \ v rapportage
rapportäör \\ \ m rapporteur
rapsjtokke \ \ [O] zw.ww wegkapen, stelen, verdonkeremanen, syn: klauwe
ras \ –1 o etnologische groep v.mensen -2 [O] v rust: hae houw gein ras in d’r zak ; [M/J] : rös
ras۰arties \ \kk\ m rasartiest, natuurtalent ; ...ech \ bn rasecht
rasj-rasj \ \ tsw snel en slordig, met gezwinde spoed, vlug-vlug, syn: tsak-tsak, roef-roef, hoesj-hoesj, roets-roets
raspe \ zw.ww raspen, vijlen
raspeerd \ ~* o raspaard
raspel \\ o (raspele-respelke) rasp, soort vijl
rassediskrimenasie\ \\\ ~\ v rassendiscriminatie
raste \ [O] zw.ww rusten; [M/J] röste
rat v (ratte-retteke) rat
ratel ~ -1 m (ratele-raetelke) houten werktuig dat ratelt, ratelaar, syn. ratelaer –2 v kwebbel, babbel, vrouw die ratelt (met de mond) syn.kwebbel, moelewief, sjnater, sjnebbel
ratele ~ zw.ww –1 ratelen, met ’n ratel geluid maken –2 kwebbelen, babbelen
ratnakke \ \ zw.ww bij het mergelblokbreken: het afslaan van de bovenkant v.d. uit te breken blok (Lat: ratura / Fr: rature: uitgekrabde plaats; nakke = nekken)
rats \ I bw -1 geheel, volkomen, finaal –2 pardoes, ineens II -1 v rats, benauwdheid, penarie: hae zoot in de rats -2 m dooreengestampte soldatenkost (verkorting v. ratjetoe) (Fr. ratatouille)
ratsekaal \\~ bn.bw geheel kaal
rattekaal \\ \ [O] (Th.D) radicaal, volkomen; [M/J: raddikaal]
ratte۰kop \ \ m rattenkop, haardracht gelijk de vacht v.e. rat; ...kroed lk~ o (plantk.) rattekruid, de wilde munt; ...kroet lk~ o rattenkruit, gemengd giftig poeder om ratten/muizen te vergiftigen, arsenicum
ratteplan \\ \ m rataplan, massa ongeordende zaken, hebben en houwen, syn. sietsewinkel, kómbermes, kraom, kliembiem
rattesjtart \\ m –1 rattenstaart –2 rattenstaartvijl; ronde, spits toelopende vijl
rauw ~ bn.bw rauw –1 ongekookt, niet toebereid, –2 ruw, keihard, lelijk
rauwelaer ~ m knorpot, brombeer syn: knoteraer, knoevert
rauwele ~ zw.ww rabbelen, onverstaanbaar mompelen, morren; syn: knotere, knozele
rauwkos \\ m rauwkost
ravaasj \\ v verz.n. ravage, verwoesting
ravien \ lk\ v (mv.raviene) ravijn, bergkloof, syn. aafgrónd
ravitajering \\\\ v (o.a. wielersport) ravitaillering
razelaer ~\\ m bibberig persoon
razele ~\\ zw.ww bibberen, beven, (t)rillen syn. riere
rebarber \\ m rabarber
rebat \\ o (rebatte-rebetsje) rabat
rebat۰pan \\ \v rabatpan, bep. platte dakpan; ...sjaaf \ v rabatschaaf, sponningschaaf;
rebauw \~ m (mv.rebauwe) rabauw –1 winter- of raapappel, grove renet –2 wildebras, losbandig persoon
rebbedep \\\ v (rebbedeppe-rebbedepke) vlot, bedrijvig vrouwtje, hittepetit
rebbel \ m (rebbele-rebbelke) kwebbel, syn: sjnater, sjnebbel, moel: zie ziet mèt die rebbel ummer detösje
rebelsj \\ bn.bw rebels, weerspannig, opstandig, onhandelbaar: dao kump ónwaer, want de kinger zin rebelsj
rebente [M] \~\ zw.ww kabaal maken, syn: sjpektakele, baljoene [O: remente, remptempe]
rebu \ kk\ (Fr.rebut) o verz.n. -1 rebuut, uitschot syn: →krauw –2 afvalfruit
rech \ I bn.bw recht, niet gebogen II o recht, rechtvaardigheid, bevoegdheid, aanspraak
rechbank \~ v rechtbank
rech۰door \ ~ bw rechtdoor, rechtaan; ...oet lk~ bw rechtuit, ronduit, syn. róndoet, plat-eweg, veerkentig; ...op \ bw rechtop
rechs \ bn.bw rechts
rechs۰aaf \ \ (~)bw rechtsaf
rechs۰biesjtand \ lk~ ~ m rechtsbijstand; ...gank ~ m rechtsgang; ...gelièrde \ m rechtsgeleerde; ...geveul \ o rechtsgevoel;
rech۰sjaope \ \ bn rechtschapen; ...sjpraok \ v rechtspraak; ...sjtaot \ m rechtstaat
rechsjtreeks \ ~ bw.bn rechtstreeks
rechs۰krach \ \ v rechtskracht: ’t roukverbod houw nog gein rechskrach; ...miesbruuk kk\ lk~ o rechtsmisbruik;
rechsumkièr \\ \ bw rechtsomkeer
rechszietting \ kk\ v rechtszitting
rechter m (mv.rechtersj) rechter, [O: riechter]
rechtoe \ kk\ [O] bw aanstonds, syn: dalek, acht’rein
rech۰vaerdig \ \ bn.bw rechtvaardig; ...vaerdige \ zw.ww rechtvaardigen, syn: goodkalle
rechzètte (wk) st.ww rechtzetten
redauw \~ m (g.mv) (D: Radau) herrie, lawaai, geraas, syn:sjpektakel
redde \ [M/J] zw.ww redden [O:rèdde] –1 doorstaan, behouden: hae zal ’t waal redde –2 wk z.behelpen, bedruipen: iech kin miech waal redde; syn: helpe
redies \ lk\ v (redieze-redieske) radijs
redóng \\ [O/M](Th.D) (Fr.redan), m (redónge-redungske) -1vestingwerk -2tulbandcake
reek ~* (reke-reekske) hark
reel \ v (reels[O:rels]-reelke) rail –1 spoorstaaf –2 gordijnrail of –roede
reem \ m (reme-reemke) -1 riem, broekriem –2 niet doorbakken laag in brood, syn: zièl –3 lange dikke plak spek –4 autogordel: Mam, höb d’r de reem um?
reep ~ (repe-reepke) reep
reeröğ m reerug (vleesgerecht)
reet \ o g.mv –1 riet (plantk.) –2 de rieten dakbedekking
reets ~ m (reetse-reetske) reet -1 bilnaad, syn: genger –2 spleet, kier
reetsigaar \\\ v (rietsigaar) kleine lisdodde
reetsje \\ o.vkw rietje –1 (drink)zuigbuisje of strohalmpje –2 toongevend rietje in mondstuk v. blaasinstrumenten
rege ~* m verz.n. regen
rege۰baog ~* \ m regenboog; ...baogforel \ \\ v regenboogforel; ...brook \ v regenbroek; ...buuj kk\ v regenbui; ...dröppel \ v regendruppel; ...loch \ v regenlucht
regen۰daag ~* ~ m regendag
regene ~* onpers.zw.ww regenen
regen۰echtig ~* \ bn regenachtig, druilerig, syn: mónketig; ...tied lk~ m regentijd
regepiep ~* \lk~ [J] v regenpijp; [O/M]: kaanjelspiep
regere \\\ zw.ww –1 regeren, besturen –2 opvoeden, syn: groatbringe, optrèkke: die kinger zin ummer good geregeerd
rege۰sjlaag ~*~ m regenslag; ...sjoel lk\ v hoosbui, plensbui; ...tón \ v regenton, syn: regevaat; ...waer \ o regenweer; ...water ~ o regenwater; ...wolk ~∂ v regenwolk
regiester \kk\ o (regiestersj-regiesterke) register
reigel ~ m regel I (reigele-reigelke) –1 schrijfregel –2 liniaal -3 voorschrift; II (g.mv) -1 menstruatie –2 regelmaat –3 gewoonte; III paal of inlegbalk om poort te sluiten
reigelaer ~ m regelaar, regelneef; syn: reigelnaef
reigele ~ zw.ww regelen
reigel۰knoep ~\ kk\ m regelknop; ...maot \ v/m regelmaat; ...maotig \ bn.bw regelmatig; ...naef \ m regelneef, syn.reigelaer, reigelatäör; ...rech \ bw regelrecht, syn: rechsjtreeks, sjnoorrech, sjnoorsjnak(s)
reike ~ zw.ww reiken
rein ~ m grens tussen de akkers (Th.D)
reinsjeknoep m →reinvaan
rein۰sjtein ~ ~ m grenssteen tussen akkers; ...vaan \ v (ook:rienvaan) (plantk.) reinvaar, boerenwormkruid, syn: reinsjeknoep
reip ~ v (reipe-reipke) –1 reep, hoepel –2 ijzeren band of velg van wiel: dae band ies wied op de reipe, syn: velling
reipe ~ zw.ww hoepelen, repen
reiperok ~\ \ [O] (Th.D) m hoepelrok
reis \ (A: Rejjs) v –1 (reize-reiske) reis, tocht, toer –2 keer, maal (i.s.m. dees ...): dees reis gebeurt dat neet! (waarschuwend)
reis۰buro \ \\ o reisbureau; ...dèkke v reisdeken; ...doef lk\ v –1 reisduif, postduif, [J: posdoef] –2 (scherts.) vrouw die vaak op stap gaat, syn: jatspriej; ...körf ~∂ m duivenmand; ...tesj \ v reistas; ...vaerdig \ bn.bw reisklaar, reisvaardig; ...weeg \\ v reiswieg; ...wèkker m reiswekker
reize \ zw.ww reizen
reizig [O] bn rijzig, lang en mager, (D): reisich
reiziger \ m –1 reiziger –2 handelsreiziger, vertegenwoordiger; [O: krièmer]
rejeel \\ bn.bw reëel, werkelijk
rejel \\ bn coulant, echt, geschikt, oprecht, rechtschapen
rèk \ I v (rèkke-rèkske) –1 opbergrek –2 opbergdoos: e rèkske eier II m rek, elasticiteit (uitrekmogelijkheid): de rèk ies droet
rekaor \\ o record
reke ~* zw.ww harken
rekene ~* zw.ww rekenen.
rekening ~*\\ rekening, nota, faktuur
reken۰lès ~* \ v rekenles; ...mesjieneke \ lk\ o.vkw rekenmachientje, calculator; ...rèkske \ o.vkw telraam; ...sjap \ v rekenschap, verantwoording; ...sjrief kk\ o rekenschrift; ...sóm \ v rekensom; ...täöfelke \ o.vkw rekentafeltje (b.v. van vier)
rekes \\ o rekest of rekwest, verzoekschrift, bezwaarschrift
rekèt: \\ v (rekètte-rekètsje) raket
rèkke \ zw.ww -1wk z.rekken, uitstrekken v.d.ledematen -2 langer maken (bv.door trekken)
reklaam \\ v reclame, propaganda, syn: proppeganda
rèksjtok m rekstok (gymtoestel)
relasie \~\ v relatie
relke o.vkw deegwieltje (om reepjes te snijden t.b.v. ’lödderkesvla’)
reloozje \~\ v (reloozjes-releuzjeke) horloge (Sp: reloj; Fr:horloge)
remblökske \\ o.vkw remblokje
rement \~ [O] m lawaai, stampij, syn: sjpektakel, remptemp
remente \~\ [O] [M:rebente] zw.ww kabaal maken syn: sjpektakele, remptempe, baljoene
remies \ lk\ v remise –1 wagenloods v.openbare vervoermiddelen –2 [O] koetshuis –3 onbeslist gebleven partij
remme \ zw.ww remmen
remmel \ m (mv.remmele) –1 remmel, stok om mee te slaan; knots, knuppel; syn: knöppel –2 stijf, houterig manspersoon
remmelaer \ [O] m rammelaar, mannetjes-konijn/haas, syn.raekel [M/J: rammelaer]
remptemp \ ~ m geraas, stampij; syn: rement, leve, sjpektakel, ook:pesjtakel)
remsjpoor \~* o remspoor –1 afdruk v.h.remmen –2 zichtbaar spoor van (reet)poep in onderbroek of toiletpot
ren \ (mv. renne) –1 m ren, draf, snelle loop, syn. luip –2 v draadomheind loophok voor (huis)dieren (meestal voor kippen)
rendeer \\ o rendier
renèt v (mv.renètte) renet (grote, grauwgroene, zure appelsoort)
renfiets \\ m racefiets
renge zw.ww ranken, bonen ontdoen van harde rank
renne \ zw.ww rennen, hollen, snellen, syn: vetse
renner \ m (rennersj-rennerke) wielrenner, syn. koeräör
renpeerd \ ~* o renpaard
rente ~\ v rente, int(e)rest [O/M]: rinte, intres
renteneer \\\ m rentenier
rentenere \\\ zw.ww rentenieren
rentmeister \ ~m rentmeester; [O]: rintmeister
renwage \ ~ m race-auto
reppe \ [O: rieppe] zw.ww z.reppen -1 wk z. bewegen –2 wk z.haasten –3 aanroeren, ter sprake brengen
res \ v (reste-reske) rest, overblijfsel
resaorebak \\\ \ [O/M] (Fr:ressort: springveer, spankracht) m spiraalmatras, springbak van bed, bank, divan e.d.; syn: → II zeef ~
resep \\ o (resepte-resepke) recept
resepsie \\\ v receptie
resepsiebook \\\ \ o receptieboek, receptie-album met gasten-vermelding
reseptebook \\\ \ o receptenboek, boek met recepten (apotheek e.d.)
resjerzje \\\ (Fr.) v (g.mv.) recherche, opsporingsdienst
respek \\ (Fr) o g.mv respect, eerbied, achting, ontzag
respektabel \\ ~\ bn respectabel –1 achtbaar, eerbiedwaardig –2 aanzienlijk
respektere \\\ zw.ww respecteren, achten
resterant \\ ~ o restaurant
resterasie \\~\ v restauratie –1 restauratie, herstel –2 restaurant in station of trein
resteratäör \\\ \ m restaurateur –1 hersteller van kunstwerken -2 restauranthouder
restere \\ zw.ww resteren, overblijven
resterere \\\\ restaureren, herstellen
rete \\ I bn stofn.(v. reet) rieten II zw.ww met riet herstellen
retoer \ lk~ I bn.bw retour, terug: iech sjiek uuch dat pekske retoer: II m –1 retour, aftakeling: hae ies op ziene retoer -2 kaartje voor heen- en terugreis (tgov. inkelke): twiè retoer Heelder
retoernere \\\ zw.ww retourneren, terugsturen
retraet \\ (r.k.) v retraite, bezinning(sdagen), verdiepingsdagen, syn: verdepingsdaag
retraetehoes \\\ lk~ (r.k.) o retraitrehuis
reub \ v (reube-reubke) raapknol
reubesop \\ \ [O] v raapsoep
reubzaod \\ [O] m raapzaad
reuk ~* m (g.mv) (vkw: reukske) reuk, geur, lucht
reuk۰flesjke ~* o.vkw reukflesje, odeurflesje; ...verdriever \ lk~ m reukverdrijver
reuping \ v (mv. reupinge) roeping
reure \ zw.ww roeren –1 door elkaar roeren –2 ontroeren, vertederen: zien toesjpraok haet miech gereurd –3 [O/M] wk bewegen: reur diech neet!
reures \ [O] bw omstreeks, [M: in d’n doon van] [J: umsjtreeks]
reurhuitsje \ o.vkw roerhoutje
reurke \ o.vkw sigarettenpijpje
reursel \ o roersel
revaer \\ (Fr) v (revaersj-revaerke) revers, omslag van jaskraag
revaosj \\ v (g.mv) revanche, genoegdoening
revaozjere \\\ zw.ww revancheren
revu(uj) \ kk\ v (mv: revuujs) revue, (volks)theaterstuk (vaak m.b.t. aktualiteiten
rewien \ lk\ v (mv. rewiene) ruïne, overblijfsel v.e. verwoest gebouw
rezerf \\∂ m reserve –1 plaatsvervanger, invaller –2 voorbehoud
rezerve۰plisie \\∂ \ m reservepolitie; ...raad ~ o reservewiel
rezien \lk\ v (reziene-rezieneke) rozijn
rezjiem \ kk\ o (mv. rezjiems) regime, heersend regeringsstelsel
riddektäör \\\ m (riddektäörsj-riddektäörke) redacteur
riddenere \\\ zw.ww redeneren, overleggen, syn:→ klasjenere
ridder۰kruus \ lk~ o ridderkruis; ...sjlaag ~ m ridderslag; ...tied lk~ m riddertijd
riebbel kk\ m (riebbele-riebbelke) ribbel
riechel kk\ m/v (riechele-riechelke) richel
riechpries kk\ lk~ m richtprijs
riechte kk\ zw.ww richten
riechtig kk\ bn.bw richtig -1 correct, goed -2 behoorlijk -3 gezond –4 echt
riechtige m ware: dat ies de riechtige veur dat werkske
riechting kk\ v (mv.riechtinge) richting
riechtingaanwiezer kk\ \ ~ lk\ m richtingaanwijzer, [O:klienjetäör v. Fr: clignoteur)
I rief kk\ [O] (Th.D) v keukenrasp
II rief lk~ v (plantk.) ringelwikke, vogelwikke
riej kk\ v (rieje-riejke) rij, reeks: in de riej blieve loupe
riejbaan kk\ \ v rijbaan
riejbal kk\ ~ m lederen rijgbal
riej۰bewies kk\ lk~ o rijbewijs; ...brook \ v rijbroek
I rieje kk\ zw.ww rijgen, inrijgen (riejt-riejde-geriejd)
II rieje lk~ rijden st.ww (riejt-reej-gereje [O: geree]); [O/M: vare
riej۰laars kk\ ~ m –1 rijglaars –2 rijlaars
riejlès kk\ \ v rijles
riej۰look kk\ ~* o rijggat; ...naold \ v rijgnaald; ...sjleting \ v rijgsluiting
riejsjoal kk\ \ v rijschool
riej۰sjoon kk\ \ m rijgschoen; ...sjtartel \ m schoenveter
riej۰zaal kk\ \ m rijzadel
riek lk~ I o rijk, land, gebied: hae haet ’t riek veur ziech allein II bn.bw (A: riich) rijk, vermogend: hae haet ziech ’n rieke vrouw getrouwd
riekdóm lk~ \ m rijkdom, kostbaarheid, luxe
rieke lk~ \ m rijk, vermogend persoon, rijkaard: dae sjteit bekind es ‘ne sjtille rieke
riekelek lk~ \\ bn.bw rijkelijk
riekeluujswunsj lk~ kk\ ~ m rijkeluiswens
rieks۰betrèkking lk~ \\\ v rijksbetrekking; ...plisie \\ v rijkspolitie; ...veldwachter ~\ m rijksveldwachter, syn: bao; ...weeg ~* m rijksweg
riel kk\ [O] (Th.D) m strijk- of maatstok
riele kk\ zw.ww na het pleisteren met de ‘riel’ de wand gladstrijken
I riem lk\ o (rieme-riemke) rijm, gedicht
II riem lk~ m.stofn. rijm, rijp, bevroren dauw
rieme lk\ zw.ww –1 rijmen, dichten –2 rijmen, rijpen, licht vriezen (Th.D)
rièmsjenoot \\~ (Th.D) v lammertjesnoot, rode hazelnoot
riep lk~ bn rijp –1 volgroeid v. vruchten en gewassen –2 v.mensen: ervaren, wijs, bezadigd
riepe lk~ zw.ww rijpen, rijp worden
rieppe [O] \ →reppe
rierank lk~ ~ m (plantk.) –1 witte heggenrank, haagwinde, clematis –2 uitgedroogde stengel van de bosrank door de jeugd als rookartikel gebruikt
riere zw.ww trillen of bibberen van kou, van ontzetting syn. razele
ries lk~ I m stofn. rijst (graansoort) II o (riezer-rieske) rijs, lange rechte dunne stok om klimplant langs te laten rijzen: hout diech oet de riezer
ries-ert lk~\ v (plantk.) klimerwt (tgov struikerwt)
rieshout lk~ ~ o verz.n rijshout
riespele kk\ zw.ww ritselen, ruisen, ruizelen
riespepier lk~ \lk~ o rijstpapier
rieste۰pap lk~\\ m rijstepap, dunne rijstebrij; ...vla \ v rijstevlaai
riete lk~ st.ww (riet-reet-gerete) –1 rijten, rukken –2 splijten, klieven, scheuren –3 slaag krijgen: hae kreeg ze vreuger dèks gerete; syn. roeksjtoekke, zjwame, doorlaote, piezzele
riethamer lk~ ~ m kloofhamer, bul, dikke moker m.lange steel en platte en scherpe kant
rieting lk~ v pak slaag; syn: zjwens, sjmağğe
rietselaer kk\ m ritselaar, versierder, persoon die op informele wijze iets bewerkstelligt
rietsele kk\ zw.ww ritselen –1 onregelmatig, zacht ruisen –2 iets op informele wijze bewerkstelligen
rieze lk\ st.ww rijzen, omhoog komen
riezele lk~ zw.ww dwarrelen of ruisen van sneeuw, bladeren of neerslag
riezelsjniè lk~ \ fijne sneeuw
riggeletäör \\\ \ m regulator, regulateur –1 (duivensp.) moederklok –2 slinger v.e. uurwerk
rikkemendere \\\\\ (Fr) zw.ww recommanderen, aanbevelen, syn: aanprieze, aanprizzentere, aanrao
riklemere \\\ zw.ww reclameren, bezwaar maken, beklagen
rillekwie \\ kk\ v (rillekwieje-rillekwieke) relikwie
rimmetiek \\\ m reumatiek
rin \ o (mv.rinne) molsgang, mollengang syn.molspiep
rind ~ o (mv.ringer) rund
rindviè ~\ rundvee
ringe \ zw.ww ringen, dieren voorzien v.e. ring (vnl.postduiven)
ringelaote \\\ v.soortn. zoetsappige groengele pruim (Fr.reine-claude) (Th.D:reggelaot)
ringeloare \\\ zw.ww ringeloren, beteugelen, klein houden (verbastering: rioale)
rink ~ m (ring\ -rinkske) ring
rinkele ~\\ zw.ww rinkelen
rinnevasie \\~\ v renovatie
rinnevere \\\ zw.ww renoveren
rinsel \ o stremsel, gele vloeibare aftreksel van lebmaag van jonge kalveren
rins۰lap \\ m runderlap; ...vleisj ~ o rundvlees
riool m/o (riole-rieulke) riool: de riool ies versjtop syn.knaal
rippebliek \\ lk~ v (mv. rippeblieke) republiek ripperasie \\ ~\ v (ripperasies-ripperasieke) reparatie
ripperere \\ \ zw.ww repareren
rippertaasj \\ \ v reportage
rippertwaar \\ \ o repertoire
rippetasie \\ ~\ v reputatie, naam & faam
rippetere \\ \ zw.ww repeteren, herhalen, oefenen m.b.t. ’n voordracht of uitvoering
rippetiese \\ lk~\ repetitie, [O: rippetiesje]; [J: rippetisie]
risjersjäör \\\ (Fr) m (mv.risjersjäörsj) rechercheur, stille (→resjerzje)
riskant \~ bn riskant, gewaagd, gevaarlijk
riskere \\ (Fr. risquer) zw.ww riskeren, wagen, durven: riskeer ’t diech neet (wk); [J: wage] syn: dörve, genièke, wage
rits \ v -1 ritssluiting –2 (ook ritsel) reeks, serie, groep: ’n ganse rits poszegele
rittekaart \\~ v rittenkaart
rizjement \\~ o regiment –1 legereenheid –2 groot aantal: die houwe e gans rizjement kinger
rizzeltaat \\ \ o resultaat
rizzeluut \\ kk\ bn.bw resoluut, standvastig
rizzervaat \\ \ o reservaat
rizzervere \\ \ zw.ww reserveren
rizzervwaar \\\ o reservoir, tank syn. tenk
roa \ m rode –1 roodharig persoon -2 geld: iech höb geine roa op de rube; syn.moos, knabbe –3 socialist of communist –4 rode metselsteen, syn. briek
road \ –1 bn rood van kleur –2 o de kleur rood
road۰bónt \ ~ bn roodbont; ...börsjke \ o (ook: roaderbörsjke) roodsborstje (vogel); ...broen ~ bn roodbruin; ...echtig \ bn.bw roodachtig, syn: ruètelek, ruètig; ...moos \ o rode kool; ...sjtertsje \ o.vkw roodstaartje (vogel), syn: wientepperke (Th.D:wientepke); ...vónk ~ m roodvonk
roa’nhónd m rodehond, besmettelijke ziekte
roas I m (g.mv) roos (schilfervorming op het hoofd) II v (roaze-ruèske) –1 roos (bloem) -2 ronde plek als middelpunt v.e. schietschijf
roaze۰blaad \ ~ o rozenblad; ...bottel \ m de gezwollen bloembodem van de roos; ...knoep kk\ m rozenknop; ...krans ~ m –1 rozenkrans, bidsnoer –2 gebedsdienst waar de rozenkrans gebeden wordt
roazendoon \ ~* m rozendoorn
roaze۰sjièr \ \ v rozenschaar; ...sjtroek lk~ m rozenstruik
röchele \ zw.ww -1 rochelen, reutelen, murmelen (van zieke of stervende) -2 fluimen opgeven
roddelaer \\\ m roddelaar, kwaadspreker
roe kk\ (Th.D) v g.mv schurftziekte bij dieren (o.a.paarden)
roebbel kk\ [O] v wasbord, de geribbelde plank bij het wassen, syn. wesjbreet, sjrómp
roebbele kk\ zw.ww robbelen -1 over een oneffen oppervlakte heen hobbelen –2 rommelen, ’n dof rollend geluid maken, syn. rómmele (a. bij naderend onweer b. bij spijsvertering in de maag)
roef kk\ m flits, ruk, oogwenk
roeffel kk\ v roffel, ’n serie snel opvolgende korte slagen
roeffele kk\ zw.ww roffelen
roeffel۰sjaaf kk\ \ v roffel(schaaf) schaaf, gebruikt voor eerste bewerking van het hout; ...sjöp v bats, grote afgeronde schop, syn: batssjöp, platte sjöp
roeje kk\ zw.ww roeien
roej۰sjpaan kk\ \ v roeispaan, roeiriem; ...vereiniging \\\\ v –1 roeivereniging –2 (scherts.) dievengilde; ...viever lk~ roeivijver
roekoewe kk\ kk\ zw.ww –1 roekoeën, klanknabootsing v. duiven –2 (scherts.) kirren
roelasie kk\ ~\ v roulatie, omloop, circulatie, syn. umloup, sirkelasie
roelere \\\ zw.ww rouleren
roepe kk\ zw.ww –1 rukken, grissen –2 masturberen
I roesj kk\ m –1 (Fr) stofn. rouge, rode schmink –2 (Fr) (roesje-ruusjke) ruche, geplooide kraag aan kleding –3 roes, bedwelming, opgewondenheid –4 roes (Th.D.) g.mv ongeteld, voetstoots: hae haet dat in de roesj gegolle
II roesj lk~ m g.mv ruis, geruis
roesje lk~ zw.ww –1 ruisen -2 suizen
I roet kk\ v route,koers, reis- of vaarweg
II roet lk~ v ruit –1 (roete-ruteke) ruitvormig figuur of patroon: dao ziet e leuk ruteke in dae sjtof -2 (roete-ruutsje) schijf vensterglas: ’t ruutsje in de veurdeur
roete lk~ v (mv) ruiten, benaming voor de ruitvormige, rode speelkaart in het kaartspel: van de roete houw ‘r roetenaos, roetekeuning, roetedam en roeteboer in de heng
roetentiekker lk~ kk\ m ruitentikker –1 kwajongensspel –2 zwaar voorwerp om ruiten in te slaan –3 inbreker, die ruiten inslaat
roets kk\ m –1 ruk –2 stap (alleen in: (op de ... goon) syn.sjiep, sjtap, jats
roetse kk\ zw.ww –1 rukken, grissen:zie roetsde miech ’t potload oet de heng –2 flikken, lappen, poets bakken, syn: kuuffe; die höbbe-n ’m ein geroets
roetsj kk\ (ook: roetsjbaan) v –1 glijbaan (speeltoestel) syn: sjuvel –2 baan of lopende band voor afval of puin –3 overstap, overgang naar het nieuwe jaar, syn: sjuver: iech winsj diech ’ne gowe roetsj
roetsje kk\ zw.ww roetsjen, glijden; syn: glietsje
roets-roets kk\ kk\ tsw →rasj-rasj
roevros lk~ \ m rijp, rijm, bevroren dauw
I roew kk\ v (mv. roewe) roe, roede (van Zwarte Piet): hae vóng ’n roew in de sjoon
II roew lk~ bn.bw ruw
roewsjöt(ter) lk~\\ m ruwe schutter, persoon ruw in woord en daad
roeze lk\ [O] zw.ww razen, syn: raoze, tekeergaan, wild om zich heen slaan (ThD)
roezekater lk\ ~ m -1 hoofd met wilde haardos –2 wilde uitgelaten meid –3 dragonder; grote, zware en heerszuchtige vrouw
röğ \ m (röğğe-röğske) –1 rug (lichaamsdeel) –2 achterzijde v.e. kledingstuk of boek
roggebroad \ \ o roggebrood
röğğe۰graat \ \ v ruggengraat, wervelkolom, syn. röğ(ğe)sjtrank; ...kretser \ m rugkrabber; ...merg ~∂ o ruggenmerg; ...sjpraok \ v ruggespraak, overleg; ...sjteun \ m ruggensteun; ...sjtrank ~ m ruggenstreng, syn: röğğegraat
röğ۰läöning \ \ v rugleuning; ...sjlaag ~ m rugslag (zwemslag); ...sjtök \ v rugstuk –1 stuk vlees uit rug –2 achterstuk v.e. meubel; ...zak \ m rugzak
rojaal \\ bn.bw –1 ruimzittend (v.kleding) –2 kwistig, gul, syn. göl, goodgaefs
rojo \\ m stofn. kersenlimonade, rode grenadine (v. limonadesiroop)
rok \ m (rök-rökske) rok
I rol \ v (rolle-rölke) rol -1 cylindervormig voorwerp –2 toneel- of filmrol
II rol ~ m (rolle \ -rölke \) rol, het rollen, buiteling
rol۰gerdien \ \lk\ v rolgordijn; ...kop \ [O](Th.D) m katrol; ...laog \ v rollaag
rolle \ zw.ww rollen
roller \ m (rollerte-röllerke) –1 autoped, step –2 verfroller
rollere \ zw.ww steppen
rolluuk \ lk\ o rolluik
rölse ~ zw.ww rollebollen, stoeien, buitelen, wild spelen, ravotten
rol۰sjaats \\ v rolschaats; ...sjtool \ m rolstoel
rölskemood ~ \\ m stoeibank, zitbank waarop gestoeid mocht worden
rol۰vaeger \ \ [M] m rolveger; ...verdeiling ~ v rolverdeling
rómmedoe \\ kk\ m Limburgse kaas (in blokvorm), syn: sjtinkkiès, Herfse kiès (v.h. Land v. Herve (B))
rómmele \ zw.ww rommelen, robbelen syn. roebbele
rómmelmert \ ~ v rommelmarkt
rómmels۰kas \ \ v rommelkast; ...pot \ m rommelpot; leeg conservenblik syn. →foekepot
rómp ~ v (rómpe-rumpke) romp
rómpsjlómp ~ ~ m rompslomp, beslommering
rón (Th.D) m (mv.rónne) rong, staander voor opstaande wanden v. wagen of kar
rónd ~ bn.bw rond
rónd۰blaere ~ \ zw.ww rondbazuinen, syn: róndblejjere rondvertellen; ...blejjere ~\\ zw.ww rondbazuinen syn. róndblaere; ...bringe ~\ st.ww rondbrengen, rondbezorgen
róndgank ~ ~ m rondgang –1 kringloop –2 route –3 jaarlijkse financiële actie v.e. vereniging
rónd۰goon ~ ~* onr.st.ww (goon) rondgaan; ...kómme ~\ onr.st.ww (kómme) rondkomen –1 naar de rij af, bij iedereen komen –2 genoeg aan iets hebben voor bepaalde behoefte
rónd۰oet ~ lk~ bw ronduit, rechtuit, vrijuit syn. rechoet; ...um \ [M/J] rondom; [O:róntelum, róntenum] –1 bw:ze wille de mert róndum mèt buim beplante–2 vz : zie höbbe ’n hèğ róndum ’t hoes;
rónd۰vlöch ~ \ v rondvlucht; ...vraog \ v rondvraag; ...weeg ~* m rondweg
rónke ~\ zw.ww ronken
rónselaer m ronselaar, werver
róntenum ~\\ (ook róntelum) [O] rondom, syn: → róndum
rook \ [O] m (mv.roke) roek, soort kraai
roop \ v (mv.reup) roep –1 [O] reputatie, faam, roem: hae mót de gowe roop ophoute –2 r.k. huwelijksafroep in de kerk –3 herkenningsroep v.e. vogelsoort
roopnaam \\ m roepnaam
roor \ o (rore-reurke) roer –1 bestuur, leiding v.e. organisatie –2 stuurinrichting v.e. schip –3 buis van tabakspijp
root \ m stofn. roet
roow \ v (mv.rowe) roede –1 staaf of stang (trap- , gordijn- of slederoede) –2 disselboom –3 [O] lengtemaat (Vkb: 16 voet = 4.55 meter) –4 [O] vlaktemaat (Vkb: 256 vierkante voet = 20,7 vierkante meter
rope \ onr.st.ww roepen(roop-reup-reep-gerope)
röpsj \ m (röpsje-röpsjke) oprisping, boer
röpsje \ zw.ww oprispen, boeren
ros \ m stofn.(g.mv) roest
rös \ v (g.mv) rust –1 rust, toestand van natuurlijke ontspanning: laot miech mèt rös; [O: rouw] –2 rustpauze (bij sportwedstrijd): ónder de rös krege ze van Zjeng van de Sjetter ummer ’n tuit thee
rös۰altaor \ \\ o (r.k.) rustaltaar tijdens processie; ...bank ~ v rustbank
rosboesj \kk\ v (plantk.) ruwkruid, walstro
rosbuuf \ kk\ [O/M] m rosbief; [J: rosbief]
rösdaag \~ m rustdag (o.a. tijdens wieler-etappekoers)
rosdook \\ [O] m gespannen doek of zeil onder de kar waarin proviand voor man en paard wordt meegevoerd
rosjèt \\ o (rosjètte-rosjètsje) rochet, kort koorhemd
ros۰kamp \ ~ m roskam; ...kemme \ \ zw.ww roskammen
rössig \ bn bronstig, hengstig, tochtig zijn v.e. merrie
roste \ zw.ww roesten
röste \ zw.ww rusten; [O: raste]
röstig \ bn.bw rustig, kalm, stil
rötsj \ m (rötsje-rötsjke) voorn (vissoort)
rotsjtraol \ \ v rotstraal, straalschimmel (hoefziekte bij paarden)
rots۰pepier \ \lk~ o rotspapier, dik groengrijs papier ter nabootsing van rotsen bij opbouw v.d.. kerststal; ...pertiej \kk\ v rotspartij; ...vas \ bn.bw rotsvast
rotte \ zw.ww rotten, bederven
rot۰zak \ \ m (rotzek-rotzekske) rotzak, smeerlap, syn: sjmeerlap, verrèkkeling; ...zooj \ m rotzooi, rommel
rouf \ roof I m het roven, beroving II v M/J: (rouve-ruifke) wondkorst [O: raof (raove-räöfke]
rouf۰boew \ lk\ m roofbouw: hae haet jaorelank roufboew gepleeg; ...deer \ o roofdier; ...vogel ~\ m roofvogel
rouke ~\ zw.ww roken –1 tabakrook inzuigen; syn. zjwame -2 het roken v.e. schoorsteen
roukes ~\ [M/O] o rookwaar, rookartikelen; [O: zjwames]
rouk۰gerdien ~ \ lk\ v rookgordijn; ...loch \ v rooklucht; ...pluum lk\ m rookpluim; ...sja \ v rookschade; ...sjtool \ m rookstoel, lage fauteuil met verstelbare rugleuning; ...vrie lk~ bn rookvrij; ...woorsj ~ v rookworst
roum \ m (g.mv) room
roum۰boter \ ~ v roomboter; ...dook \ m roomdoek
roume \ zw.ww afromen (van melk), ontromen
roum۰ies \ lk~ o roomijs; ...kiès \ m roomkaas; ...klöpper \ m toestel om room te kloppen (tot slagroom)
rouve \ zw.ww roven –1 openlijk met geweld wegnemen –2 (mijnbouw) weghalen van stutten uit ‘n peiler
rouw \ m –1 rouw, (uiting van) droefheid t.g.v. ’n overlijden –2 rust [O]: hae haet gein rouw in de vot
rouw۰band \ ~ m rouwband; ...breef \ m rouwbrief; ...deens \ m rouwdienst
rouwe \ zw.ww rouwen, droefheid om ’n overlijden voelen of uiten
rouw۰kepel \ \\ v rouwkapel; ...rendsjes \ vkw.mv (scherts.) rouwrandjes, zwarte vuile vingernagels
rozèt \\ v (rozètte-rozètsje) rozet, kokarde, roosvormig sieraad
ruèmer \ m (mv. ruemersj) roemer, romer, kelkvormig drinkglas, grootwijnglas
ruèstere \ zw.ww roosteren –1 braden –2 oppstellen v.e. werkplan
ruètelek \ (ook ruètig) bn.bw rossig, roodachtig, syn: bevoes, ruètig, roadechtig
rufele kk\ [M] zw.ww rafelen; [O: vaensele] syn. →vedzele
ruijig \ bw kalm, rustig (v.personen): hout diech ruijig (D: ruhig) syn:koesj
ruike ~ zw.ww roken (het in de rook hangen van vlees of vis, ter verduurzaming)
ruikes ~ o rookhok, rookkast, rookhuis, ruimte waar men vlees of vis te roken hangt
ruikvleisj ~ ~ o rookvlees
ruiver \ m (ruiversj-ruiverke) rover
ruiversj۰ho(o)l \ ~ o rovershol, syn: ruiversjnès; ...nès \ o roversnest
ruke lk~ st.ww ruiken
rukes lk~ o reukwerk, odeur, parfumerieën
rule lk\ [J] zw.ww ruilen; [O/M: toesje]
rume lk\ zw.ww ruimen
rumpel ~ v (rumpele-rumpelke) huidplooi, huidrimpel
rumpele ~ zw.ww rimpelen, huidplooien in het gezicht krijgen
rumpeltig ~ bn gerimpeld, rimpelig
rumpsjele ~ zw.ww stof of papier verfomfaaien
runde \ v (rundes-rundsje) ronde
runding \ v ronding
rundsje \ o vkw –1 klein rond voorwerp –2 (drank)rondje als traktatie; syn. toernee (Th.D)
runte \ v rondte: driè mer ‘ne kièr of vief in de runte, dan bies te zoa döl wie e kuke
ruteke lk~ (of ruutsje) o.vkw ruitje, versieringsmotief (veelal in stof)
ruter lk~ m ruiter –1 paardberijder –2 driepoot voor het drogen van gewassen
rutere lk~ zw.ww ruiteren, gewas op ruiters plaatsen om te drogen
ruub kk\ v (ruubbe-ruubke) rib: bie dae kins te de rube tèlle –2 soort dunne balk
ruubbekas kk\ \ v ribbenkast, samenstel der ribben
ruub۰brook kk\ \ v ribbroek (corduroy); ...sjtök \ o ribstuk
ruuksel lk~ o (plantk.) absint-alsem
ruukziech kk\ kk\ (D: rücksicht) v consideratie, toegeeflijkheid
ruum lk\ -1 bn.bw ruim –2 o inwendige ruimte
ruumte lk\ v ruimte; [O: ruumde]
ruun lk\ m ruin, gesneden hengst
ruupsj kk\ v (ruupsje-ruupsjke) rups -1 vlinderlarve -2 kermisattractie (overkapt groen treintje)
ruusj kk\ [O] kinderbalspel (op straat), vangbal
ruutsjes۰pepier lk~\ \lk~ o ruitjespapier; ...sjtof \ o ruitjesgoed
ruzele lk~ zw.ww ruien -1 afvallen van bladeren of naalden van bomen –2 uitvallen van haren syn: verhaore –3 uitvallen van veren v. vogels syn: moete lk~
ruzing lk\ v (ruzinge-ruzingske) ruzie